Ram cung ram Leng ummi Khuami nan ram dam cio hna maw? Khua ka tlun in nihin Ni tiang ca ka Tial Te Lai ka ti nain tulawng ah ka rak tial khawh. Hlan lio Le a Tu chan I Kan vawlei a than ning hi rang tuk in a tleng ve cang. Lam hlapi kong zong kha hikaa in fawi te kan theih khawh, hikaa ummi le lam hlapi um mi hna zong kha fawi tein thawngpang kan I than khawh ve cang.
Cu caah kan miphun hawi hna bantuk in rual tein a kamkip in kan thancho ding hi a biapi tuk cang. Mi phun dang kan tluk hna ding ah zeitindah kan nunziaza kan tlen lai tihi a biapi tuk cang. Khua te kip ah tlunkalnak ding caah Cycle le motor hna an ngeih dih cang. Cu ve bangin pehtlahnak caah cell phone an ngeih dih cang. Hmanhseh law, kan pawcawmnak caah a herh bikmi tu cu, hlan lio ning tein Leithuan le lo tuah in kan I cawm rihmi hi, kan thlen hrimhrim a herh ve cang. Cun nihin nitiang thing in rawl kan chuanmi zong hi kan thlen hrimhrim a herh ve fawn cang. Bawipa nih hi hna pawl thlennak ding ah hmunhma le Tiva hna a kan chiah piak ciami a um ko. Cu caah ram leng um unau hna le ram chung ummi unau hna nih lungrual tein kan pawcawmnak ah kan tuanti a herh cang.
Pakhatnak kan tuah hmasa dingmi:
Kan ramchung I mawtaw lampi in a chak lei poah hi Thirhrihling in kan kulh ding lai. Mah Lam chak lei poah ah cun Saram zuat a duhmi poah nih fur/thaal he zuat ding. Satial zuat tik ah, a phun tha deuhmi zuat ding. Lai lei kan zuatmi Naa le Caw pawl khi cu zuat lo ding, Meheh hi a phun tha deuhmi kawl ding asi. Meheh hi kumkhat ah voihnih fa a hrin tik ah zuat phu asi. Thlakua ah zuar a za. Cun voikhat a hrin ah pumli tiang a hrin khawh. Cu caah Meheh le Caw deuh in kan zuat ah a tha biak lai.
Saram Rawl Cin ding:
Saram nih a eiduh ngaimi Ram, Protein 20% a ummi(Napier Grass) hihi kan ram ah cin ding. Hi ram hi Hakha ah a cii a phan cang. Vok, Ar, Meheh le caw hna nih an ei ah cun chitkhat ah an thang colh. Ni sawmli ah voikhat lengmang tan khawh a si. A corh fawi I a karh duh ngaimi Ram asi. Cu caah Saram umnak le Dumhau tuahnak kha hmun dang tein chiah cang hna uh sih tiah kan sawm fawn hna.
Facang kan cing ti lai lo:
Facang kan cinnak hmun hi kan tlen lai. Thlen ka titik ah facang kan ei lailo ti silo in kan pawcawnak kan thlen cang lai. Facang kan cinnak hmun ah facang nakin a dang a hlawk deuhmi kha kan cin lai. Facang tu kha a leng ah, thadam tein kan cawk lai.
Taawre baa kan cin lai, or Lungvaar kan cin lai:
Phakanh, Mannsoe le Mokok ah lungvaar cawh in kan I thawh. Na cawhnak khor ah, lungvaar a um lonak a tampi. A ruang cu hnabei in kan cawh caah asi. Tawre baa kan cinmi cu, zakhat ah zakhat % a um, a fiang. A ruang cu kan cinmi cu a um kha a fiang. Cu caah kan vawlei nih hin khua pawngkam nak in lungvaar a kan chuah piaknak dingah kan tuah a hau cang. Chinram lak ah Phaisa, pawcawmnak a tha bikmi hmun ah ser cang hna uh sih. Hi tluk hmunhma tha kan ngeihmi hi a hmanzia kan thiam ve ding a herh tuk cang.
Nikum ah Tawlrebaa cu ka cin ter hna I tutan ka tlun ah khan, kan lak. Pumkhat ah cuairuk a chuak kho. Acar in kan vun tuah tik ah, cuaili ah a chuah ko. Khua ah cuaikhat ah Kyats 70,000 bak in kan zuar. Cu caah pumkhat ah Kyat 30,000 kan hmuh khawh. Cu caah kan leikung pakhat ah Sing 2,400,000 bak a chuak kho. Kuanghra nih cun Kyats 24,000,000 bak a chuak kho. Hihi a tlawm lei in kan tuakmi asi, Acre pakhat ah Kyats 25,000,000 bak a chuak kho. Inn dong khat ah 5 Acres hi fawi tein kan tuah khawhmi asi. Cu caah, 25,000,000x5= kyat 120,000,000 a tlawm bik kan hmuh khawhmi asi.
Ting thongkhat le tingzahnih leng hi inn dongdong khat nih fawi tein kan hmuh khawhmi asi.
Zeitindah kan tuan lai:
Hlan ahcun One Acre caah khor kan cawhmi hi zarhkhat kan rau. Kut in kan cawh caah asi. A tu ahcun chun hlan ah kan cawh khawh cang. Hi tawlre baa cinnak ding ah khor chawhnak Seh(Machine) kan khua ah a phan cang. Kut in cawh a hau ti lai lo, Belh vahnak caah, Seh(Machine) zong a um cang tik ah zaang dam tein 5 acres cu zarhkhat cungah kan tuah khawh cang lai.
Inn dongkhat nih 10Acres cu fawi tein kan cin khawhmi asi. 10 acres kan cin khawh ahcun kumkhat ah ting 1000 cu income kan ngeih khawhmi asi caah, kan leikuang le kan fingtlang kip ah lungvaar (Ruby) cin cang dingin kan sawm hna,
Hi hmanthlak ka tarmi hi ka ton hmasa hna ningin ka tar lai ka ti nain ka tiamnak nih a tlinh lo caah, a ruahzia nan kan tiamnak dingah kan nawl hna.
Moses T. Lian