Kawlram i ca kan cawn lio ah Lai phungthluk pakhat an tialmi ka philh ballomi cu "Ngakchia a tlak hnu ah innleng hlei donh" timi a um. Cucu Laimi kan sining, kan nunphung le kan khuaruahning le nifatin kan nunnak khi a langhter.
"Hi phungthluk hi a sullam zeidah a si" tiah kan hal hna sehlaw, a phunphun in kan fianter khawh men ko lai. Keimah nih tawite in fianter ka duhmi cu, "Himbawmnak kong ah Laimi ralrinnak kan ngeihlo zia le kan daithlannak a langhtetu phungthluk a si" tiah ka ruah.
Ngakchia thlak hlan in hlei donh ding a si mi kha, a tlak hnu le fahnak a tuar hnu i hlei donh cu san a tlai ti lo. Hmailei ca lawng san a tlai cang.
Hi himbawmnak kong hi ka ruat tawn. Fa (7) kan ngei i, keimah le kan nu sining ka epchun. Kan nu cu Yangon ah a ngakchiat lio tein a thangmi a si. Kei cu Tipi kam, Thau ah a thangmi ka si. Fale kan dawt ning hna cu aa khat ko. An thi sual lai? An i khawng sual lai? timi kan phan ning cu aa khat ko.
Asinain "Fale innleng in tlak sual? Mei ah an i purh sual lai? Zunput an deh sual lai?" timi tuaktan le innka kham phunphai ahcun, kan nu ruahmi tiang ka ruat kho lo. Kan nu cu cariprep tein a tuak i, kan inn hi kan kham viar. Kan khammi hi mileng nih an hmuh tawn i, "An ni salam." "Nan inn cu sia hau sak in pei nan sak ko hi?" tiah an kan ti tawn. A si zong a si taktak. Kan khammi a tlawm lo. Aa rawkmi a tlawm lo. Tangka kan dihmi a tlawm lo. A phi cu kan fale an him ngai ve.
Kan inn dot (2) a si. Zunput (3) a um. Bedroom (3) a um. Inncar lei chuahnak le garage chuahnak le coka le innpi kar rel chin ahcun, innka kham ding a tlawm lo. A cheu cu an kau tuk i, dollar 120 lengman in kham a hau. A fawi lo. Kan khammi dihlak hi hmun (10) a si. Innleng lei chim lo in.
1. Innka hram kan kham.
2. Innpi le Coka kar kan kham
3. Inncar lei chuahnak kan kham
4. Garage kan kham.
5. Zunput (3) kan kham.
6. Inn cung dot innka (1) kan kham
7. Cungdot kai lainak hlei kan kham
8. Cung dot in tang dot tum lainak kan kham
Cu tluk in kan nu hi aa rep. Cu hmanh ahcun ngakchia khawnden sual cu a um thiamthiam rih ko. Ralrin le rep tein khuasak hmanh ah, 100% in himnak a um lai timi cu aamahkhan khawh a si lo i, daithlan ahcun chim awk a um ti lo.
Kan nupa sining ka tuak tawn. Laimi le Laimi ciocio kan si nain, Yangon thangmi nih himbawmnak an ruahmi le Laitlang i a thangmi nih himbawmnak kan ruah ning kha aa dang taktak. Kei cu, "Ngakchia cu an cawn ko lai i, an thiam ko lai" tiah ka hei ruah men. Kan nu cu a si lo. An tlak hlan in tha tein a kham hna.
US kan phan. US nih himbawmnak an ruah ning le Laimi nih kan ruah ning aa dang taktak. US cu inn an sak tik le a sannak an kai paoh ahcun hri in an i hreng. Ram an vaih tikah "thil eng" an i hruk. Tiva an kal tikah "swim vests" an i hruk. Motor an mawngh tikah "seat belt" (taisawm) an i sawmh. Vanglawng an zuan tikah "taisawm somh a si." Tlaknak hmunhma le tih ding a um tik ah, "ralrinnak ca an tial." Cuticun a phunphun tein in "himnak" (safety) hi biapi taktak ah an rak chiah.
Nihin ni ah Laitlang ah inn cung in a tla i ruhkhua aa khiakmi an tlawm ti lo. Lairam in a rami pastor pakhat bia ka hal. "Inn dot 5 hna an sak nan ti. Dii an cih lio ah hri in an i hreng ve maw?" ka ti. "Hreng hlah" a ti. Zeitluk in dah Laimi kan hna a va ngam? Himbawmnak kan ruah lo ning. Kan tlak ahcun a dih ko. Hri in va hren cu a har tuk zong a si lo. Asinain "Kan tlak hlan ahcun tlak khawh a si" timi kan rak ruat bak lo. Kan phungthluk kan ngeihmi hi kan sining te a si ko.
Inncung in tlak i kutke kiah cikcek hnu ah, hri in aa aa hreng dingmi miphun kan si. "Inncung tlak hnu ah hri hren" timi phungthluk zong hmailei ahcun um te sehlaw theih lo a si than. "Ngakchia tlak hnu ah hlei donh" timi hi kan Laimi sining taktakte a si.
Inncung in tlak i kutke kiah cikcek hnu ah, hri in aa aa hreng dingmi miphun kan si. "Inncung tlak hnu ah hri hren" timi phungthluk zong hmailei ahcun um te sehlaw theih lo a si than. "Ngakchia tlak hnu ah hlei donh" timi hi kan Laimi sining taktakte a si.
Cu kan phungthluk ning te cun Laitlang ah kan um. Kawlram Yangon le Mandalay ah khua kan sa. Malay zong ah kan si ning kan thlau hlei lo. USA zong ah kan thlau hlei lo. Himbawmnak a ruat lo taktakmi le a tuaktan lo taktakmi miphun, mi hnangam le ralrinnak a ngei baklomi miphun kan rak si ko. Zudin saei bu motor mawngh zong zeihmanh ah a rellomi kan tam tuk. Kan phungthluk ning tein kan si peng rih. USA ahcun zei bantuk riantuan zong ah, "Safety first" timi a si ko nain, Laimi caah cun "Safety second, rian first" kan si. A lettalam in khua kan sa.
USA ah Laimi motor accident in a thimi kan tlawm ti lo. Rian ah keng aa cangh sual mi kan tlawm ti lo. Voi tampi cu kan daithlan ruangah a si kho. "Nau seat belt belh lo ruangah tlaihmi kan tlawm ti lo." Seat belt a um ko nain a pawi lo cu ti in belt lo in chiah kan hmang. Himbawmnak (safety) kan ruah lo caah a si. Fale motor chung taisawm somh lo ca le ngakchia thutnak chiah lo ruangah tlaih i tazacuaimi Laimi kan tlawm ti lo.
Laimi tampi cu "Seat belt" hi palik tlaihlonak ca lawng ah kan i benh. Benh lo in um i, palik hmuh hnu lawng ah benh kan hmang. Seat belt hi himnak le nunnak vennak ca a si timi hi kan ruat kho lo. Palik tlaih lo nak ca ah kan ruah. A sertu nih an i tinhmi le kan hman ning a lettalam a si. Cu kong ahcun nulepa tampi mawh kan phur. Seatbelt tha te hruk lo in fale motor mawngh hi ka duh bak lo. A um lo le si khawh lo rumro ahcun zeiti awk tha. Zeicatiah motor cu khawnden le thih a fawi tuk. Princess Diana hmanh kha car seat aa hren lo ruang ah fak deuh in aa khawng. Car seat i hruk sehlaw aa khawn hmanh ah a nung men lai" an ti.
Laimi tampi cu "Seat belt" hi palik tlaihlonak ca lawng ah kan i benh. Benh lo in um i, palik hmuh hnu lawng ah benh kan hmang. Seat belt hi himnak le nunnak vennak ca a si timi hi kan ruat kho lo. Palik tlaih lo nak ca ah kan ruah. A sertu nih an i tinhmi le kan hman ning a lettalam a si. Cu kong ahcun nulepa tampi mawh kan phur. Seatbelt tha te hruk lo in fale motor mawngh hi ka duh bak lo. A um lo le si khawh lo rumro ahcun zeiti awk tha. Zeicatiah motor cu khawnden le thih a fawi tuk. Princess Diana hmanh kha car seat aa hren lo ruang ah fak deuh in aa khawng. Car seat i hruk sehlaw aa khawn hmanh ah a nung men lai" an ti.
Laimi tii tla kan tlawm ti lo. Zeicatiah himbawmnak (safety) kan ruah lo caah le Lai cawl in kan cawl caah a si. Zeiruang dah tii ah kan tlak sual tawn timi zong ruah a hau. Ralrin deuh kan herh. Cucaah sio thlak le surhrawn te hna hi Laimi nih kan uar lo le hrial a herh taktak ko cang. Surhrawn le sio thlak kong he pehtlai in, a tanglei thil biapimi (10) hi kan i ruah hrimhrim a herh:
1. USA ahcun tithuhnak ah kal paoh ahcun "tii lionak angki" (swim vests) an i hruk peng. Cucu i hruk ahcun fawi tein tlak khawh a si ti lo. Laimi cu cu swim vests hruk zong kan hmang lo.
2. USA cu tii a kihnak ram a si. Tii a rit i, lio tikah pah a har. Laitlang bantuk in duh paoh in lioh khawh a si lo. Lairam cu kan tii a lum. A zaang i a pan. Pah le lioh a fawi.
3. Tiva tampi cu an rawnh caah an dai. Duh an nung. A sinain rawn ahcun tii aa dil duh caah tiva a hmet hmanh ah tii aa dil i a chung an rak thuk kho ngai. Cucaah tlangkam tete an tla theu tawn. Lairam cu kan tiva a cheng i an thuk kho tuk lo. Cucu kan i dannak a si.
4. A cheu cu tii a thuhpuanh ruat hmasat lo in daithlang in zawndamh in tii tan kan hmang.
5. A cheu cu tii lio zong thiam bak lo in tii kan ngamh tuk. Hihi thil pawi taktak a si. Phungthluk ah "Tii ngamh tukmi tii in, mei ngamh tukmi mei in an thi" timi a um. Tii le mei hi ngamh tuk lo ding.
6. US hi a tiva a ronh caah a daimi a lo. A thawng a ring tuk lo. Cucah tiva a hna lei in ruah a sur i tii a lianh hi tivasum lei ummi nih an thei kho tawn lo. Cucaah TV le Radio in ralrin an pek lengmang nak hna a si. Cu hmanh ahcun USA minung zong tii ah a pammi an tlawm lo. Motor zong tii nih a fanhmi an tlawm lo.
7. Tii a thuhpuanh theihlo ahcun motor zong in pah ding a si lo. Motor cu tlawmpal a pil ahcun a engine a thi kho i, tilu fate ah a thimi an tlawm lo.
8. Laimi hi sio thlak le surhrawn zong kan i sum a herh. Pathian dawtnak in USA ahcun ngasa zong kan hawhai lo. Cozah hualmi nga hna kan thah piak sual hna lai timi zong phan a um. Cucaah surhrawn le sio thlak hi Laimi nih kan i sum a herh taktak cang. Surhrawn le sio thlak ruangah a thimi kan tlawm ti lo.
9. USA cu sehzung a tam. Chemical a tam caah tii a fim ngai hmanh ah khuapawng tiva tii hi an thiang tuk hna lo. A chung nga zong an thiang hna lo. Cucu ei lengmang ahcun cancer ngeih khawh le zeidang damlonak ngeih khawh a si. Cucaah ngandamnak ruah zongah innkam tiva nga hna cu ei ding kan si lo. Kan pumsa dam le himnak zong ruah a herh.
10. Hi question hi i hal cio a herh. "Ngasa maw a biapi deuh nunnak? Ngasa maw a biapi deuh ngandamnak dah?" timi hi.
Donghnak
Kawl hi mifim an si. Phungthluk an ngeihmi cu, "Nunnak cu thluak nih a ven" tiah an ti. Khawika kan umnak paoh ah, zeitik caan paoh ah himnak (safety) hi kan thluak in kan ruah taktak a herh. Kan zawt hlan ah zaw lo ding in ralrin a herh i, kan i khawnden hlan ah khawnden lo ding in ralrin a herh. Thih za nalo in kan thih sual nak hnga lo ding caah, kan nunnak hi kan thluak in ven a herh. Thil kha tuah ding le tuah lo ding thenthek thiam a hau i, tuah caan le tuah lo caan kha kan thleidan thiam a herh. Culoahcun "Ngakchia tlak hnu ah, hlei donh" kan chuak than lengmang ko lai.
------------------------------------------
(Edit than te ding)
