Rev. Lal Cung Awi
1. Praise & Worship Sullam (What is Praise & Worship?)
“Praise & Worship” biafang hi lai holh in kan ngei rih lo. Laimi Khrihfabu tam deuh ah hi mirang biafang cu hman cio a si i, “Praise & Worship” ti kan chim/theih ahcun pumh lio ah mino pawl nih an kan hruai tik i kan tuah/sak tawnmi khi mithlam ah a cuang. “Praise” ti cu “Thangthat” ti a si i “Worship” ti cu “Biak” ti a si ko caah a tluannak bik cun, “Chanthar hla in Pathian Thangthat le Biak” ti a si hnga.
Zeiruangahdah “Praise” le “Worship” hi fonh in min sak a si hnga? An idannak tah zeidah a um hnga? Mirang nih, “Praise is about God, worship is to God. Praise is opening up, worship is entering in. Praise is boldly declaring, worship is humbly bowing in the presence of a Holy God. Praise applauds what God has done, worship is honoring God for who He is”  an ti. “Thangthat” ti cu Pathian kong kan thangthat a si i, “Biak” ti cu Pathian kan biak khi a si an ti. Cucaah, pumhnak ah Praise & Worship hla kan sa i caan kan hman tikah “Thangthat” he “Biak” he a sullam a ngeih a herh. Pathian kan “Thangthat” tikah kan music tummi, kan hlasakmi, kan chimmi, kan ruahmi, le kan cawlcanghmi nih “Pathian a thatnak/a lianngannak/a thilti khawhnak/ le a thianhlimnak” kong kha a phuan. Pathian kan “Biak” tikah cun amah Pathian (a thiangmi, a liannganmi) upat hmaizahnak kan pek i kan biak a si. “Thangthang” le “Biak” timi hi a sullam kau deuh in kan vun zoh hmanh lai.

i. Thangthat:
Lai holh in “thang” kan timi khi “kong” he a sulllam aa khat.  “Ka thang a ka chiat,” kan ti tik ah mi pakhat khat nih ka “kong” a chiatnak in a chim a si. “Ka thang a ka that” kan ti ahcun ka kong a thatnak a chim a si. Cu bantuk in, “Pathian kan thangthat” kan ti tikah “Pathian a thatnak kong, a si loah, Pathian nih a tuahmi thil tha kong kan chim” a si. Salm 145: 4 ah, “Na tuah sernak cu chan khat hnu chan khat thangthat a si lai, thil khuaruahhar na tuahmi cu aupi an si lai,” tiah a ti. Salm 22:22, 25 ah, “Na tuahmi kha ka mi cu ka chimh hna lai, an i pumhnak ah kan thangthat lai…. Aa pummi dihlak hmaiah, nangmah cu na tuahmi ruangah kan thangthat lai…,” tiah kan hmuh. Cucaah, thangthatnak cu Pathian nih a tuahmi thil tha, khuaruahhar hna kong kha phuan a si. Cun, Salm 145:2, “Nifate in kan thangthat lai i a zungzal in kan lawmh lai,” ti kan hmuh fawn. Hi nih a kan chimhmi cu “Pathian thangthat le Pathian Lawmh (Thanksgiving) hi aa tlaimi an si” ti hi a si. Salm 100 ahcun, “Vawlei mi vialte hna, lunglawm in Bawipa cu hla in thangthat u! Bawipa cu lunglawm tein bia u law lunglawmhnak hla he a hmaiah cun ra chuak u,” a ti. Cun, Salm 150:1-2 ah, “Pathian … a thawnnak cu vancung ah khin thangthat u! Thil lianngan a tuahmi ruangah amah cu thangthat u!” tiah kan hmuh fawn.
“Praise” timi biafang kan chim fatin, “Pathian” a thang kan that ding a si i “Kanmah le kanmah” i thangthat ding a si lo ti zong a kan hngalhter chih. Pathian thangthatnak ahhin mah pumpak kong zeihmanh aa tel lo. Praise & Worship a hruaitu hna nih “Pumpak thangthatnak, pumpak mithmaitha hmuhnak, pumpak min ngeih duhnak” thinlung ngei bu in an kan hruai sual ahcun aa palh cang. Pathian a lianhngannak, a thatnak, a dawtnak, a thianhlimnak, le a thluachuahnak vialte lawng ruat in lungthin tak tein thangthat ding a si. Judahmi hna nih Pathian an thangthat tikah a hlan i an pupa chan lioah sal sinak in Pathian nih a rak luatter hna i khuaruahhar thil tampi tuah in ramcarlak ah a rak hruai hna nak le Canaan ram i a hruai hna nak vialte kha ruat bu in thangthatnak hla an sa tawn. Cun, Pathian thangthat tikah Baibal nih a kan chimhmi/onhmi cu: kan Ka in thangthat ding (Salm 109:30 “With my mouth I will give great thanks to the Lord” tiah a ti), kan kut thlir bu in thangthat ding (Salam 134:2), kut bengh bu in thangthat ding (Salm 47:1), Music phuntling in thangthat ding (Salm 150), Lam bu in thangthat ding (Salm 149:3, “Nan lamnak ah khan a min cu thatthat u”),  dir bu in thangthat ding (Salm 135:2) a si.

ii. Biak:
Rick Warren nih cun, “The heart of worship is surrender,” (Biaknak i a muru cu pum i ap nun hi a si) a ti. “Na ka tei,” ti i a sung khan khi surrender cu a si. Sungh cu a hohmanh nih kan duh lo. Asinain, Pathian sinah “a sung ka khan” tiah mah le mah i ap tluk in a sunglawi mi a um lo. Rom 12:1 ahcun, “Pathian nih a kan zaangfahnak a nganmi ruangah hin, Pathian sinah a nung in pekchanhmi raithawinak bantuk in i pe tuah u; a rian ah aa pumpemi le cohlan awk tlakmi si tuah u; cucu biaknak taktak Pathian nan pek awk biaknak cu a si” tiah kan hmuh. Cucaah, worship (biak) kan ti cang hnu ahcun “Pathian sinah kan nun kan hlaan,” ti kan hngalh a hau. “Bawipa kan nunnak kan pek, na duh bang in ka hmang ko,” kan ti a hau.
Pathian “Biak” timi biafang hi Baibal ca chungah “Khukbil” nih a zulh lengmang. Khukbil nih a chim duhmi cu upat hmaizahnak sangbik kan pek ti nak a si. Salm 95:6 ah, “Ra tuah u, kun u sih law bia u sih, a kan Sertu Bawipa hmaiah cun kan khuk i bil u sih,” tiah kan hmuh. Biakam thar chungah “Biak” timi sullam fiangtuk i a kan chimmi cu nichuah lei mifim hna nih naute Jesuh an biaknak kong kha a si. Matthai 2:11 chungah cun, mifim hna nih Bawi Jesuh an ton tikah, “An khuk an i bil i an biak. Cun an zal chung khan laksawng an i chuah i an pek, cu an laksawng cu sui le frankinsen zihmui le mura zihmui an a si” tiah kan hmuh. Hi nih hin thil pahnih a kan cawnpiak. Pakhatnak cu: Pathian kan biak tikah pakhat khat kan hal or hmuh kan i tim si lo in Pathian sinah laksawng kan pek tu khi a si (worship is giving, not getting). Cun, pahnihnak cu Pathian kan biak tikah upat hmaizahnak sangbik kan pek i kan nun kan pek tikah a kan cohlanmi kan si a herh. Kapkhat in kan chim ahcun, kanmah i a thabik kan pek a hau. Siangpahrang David nih cun, “I will not offer to the Lord my God sacrifice that have cost me nothing” (Bawipa ka Pathian sinah, a man zeihmanh ka liam lomi khangh thawinak cu ka pechan kho hna lai lo) tiah a rak ti.
Cun, Pathian kan Biak tikah upat hmaizahnak kan ngeih khawh nak hnga caah a herhbik mi pakhat cu kan thinlung in, “Pathian hmai ah ka dir” ti kan hngalh ding hi a si. Joshua nih Bawipa Vancungmi pakhat a ton tikah vawlei ah a bawk i a biak i, “Ka Bawipa nih a salpa a fialmi cu zeidah a si?” tiah a hal. Cun Bawi ralkapbu hruaitu nihcun Joshua sinah cun, “Na kedan kha i phoih hna; zeicahtiah na dirnak kha hmun thiang a si” tiah a ti (Joshua 5:13-15). Isaiah 6:1-3 chung zongah mei bantuk a simi thil nung nih an mit cu an thla in an i huh i Pathian cu, “A thiang, a thiang, a thiang, ralkapbu Bawipa cu a thiang, vawlei cung vialte hi a sunparnak in a khat dih” tiah an ti. Cucaah, kan dirnak hmun cu hmun thiang a si ti kan hngalh ahcun Pathian hmaizah lo in kan um kho hrim hrim lai lo. Hlan lio chan ahcun Pathian an rak biak tikah raithawinak sa an rak thah tawn. An kedan an rak i phoih tawn. Sihmanhsehlaw, nihin Biakam thar chan ahcun kan thinlung kedan tu i phoih in le kan nunnak tu a nung i pekchanhmi raithawinak bang kan i pek chan a si cang.
A cunglei ah kan hmuhmi Pathian Thangthatnak le Biaknak hi kan zoh tikah Pathian kong le Pathian ca lawnglawng ah a si. Minung caah a si lo. Voi tampi cu Pathian thangthatnak hla kan sak tikah mipi kan sakpiak hna, entertain kan tuah hna tiah kan i ruah sual tawn. Mipi zong nih live show a zohmi bantuk ah kan i ruah sual tawn. A si lo. Pathian kan bia. Judah mi hna cu Babilon ram ah “Kan i nuamhnak caah nan Zion hla in entertain kan tuah u” tiah an rak ti hna lio ah an rak al hna. “Zeitindah Bawipa hla cu miphun dang ram ah kan sak khawh lai? (Salam 137)” tiah an rak al hna. Pathian thangthatnak hla cu zeitindah midang entertain nak men ahcun kan hman khawh lai?
2. Praise & Worship aa thoknak (The origin of P&W)
Praise & Worship hla aa thoknak “Contemporary Christian Music” kong kan zoh hmansabik lai. “Contemporary Christian Music” timi Khrihfa Chanthar Hla hi 1960s hnu lawng in a ummi a si.  A hlan ahcun Hymns lawng lawng hi sak a rak si. 1960s hi vawlei cung tuanbia ah thil ropui tambik a can/chuah kum le chanthar aa thok kum a si. Hi kum ahhin chanthar hla “Rock Music” a hung chuah kum zong a si i, hi caan thok hin “Rock Music” hla aw kha Pathian bia bunh in phuahmi le sakmi hla CCM cu a hung chuak. The Music of Angels timi cauk chungah Patrick Kavanaugh nih, “Many factors came together to make the 1960s one of the most tempestuous decades in modern history…. Two of the most significant phenomena that emerged from this seedbed of turbulence were the rapid growth of secular rock music, and the Jesus movement. … By 1965 rock music was a billion – dollar industry that could not be ignored by the world. Nevertheless, most of it could not be understood, accepted, or appreciated by the Christian Church, whether Catholic, Protestant, or Orthodox.”  tiah a tial.

“Father of CCM” tiah an rak auhmi cu Larry Norman (1947-2008) a si. Khrihfa innchungkhar ah a thangmi a rak si nain, kum 9 a tlin in Biakinn chung i Hymns sak i dir kha a celh in a celh ti lo. “Pathian hi chan hlun mi a si caah Hymns zong hi vawlei hramthok ka i rak phuah cangmi a si hrim hrim lai,” tiah a hmet lio ah a rak ti tawn. A hung upa deuh i chanthar hla aw (rock music) laak in Pathian bia (Baibal ca) a bunh i a sak. A hla phuahmi lakah mi tampi nih an rak uarmi cu “I Wish We’d All Been Ready” timi a si i Luke 17:34-36 chung bia Jesuh Khrih ratthannak kong a si. Keimah zong nih ka rak uar ngai mi le mirang hla ah ka rak sak hmasabik pawl a rak si. Cu ti cun Chanthar Pathian Hla sak cu a hung karh i “Jesus movement” ti tiang in min a hung ngei. Mah chan lila ahhin Revival ( ahlei in Pentecostal movement) a hung tlung zu le sa le drugs ah aa ciahmi mino tampi a lung an rak i thleng i biakinn an panh. Biakinn zeitik hmanh ah a phan ballomi mino hna caah cun Hymns sak cu vawlei dang minung hna hla ah ruah a si cang. Ni fatin in an rak theihmi le an i nunpi mi Rock Music lawnglawng kha kan hla an ti. Cutikah CCM hla cu sak zuambik ah a hung cang. Pentecostal movement a um deuhnak hmun tam deuh ah hymns sak lo in CCM hla sak hi a karh a rang deuh.

Chanthar Pathian Hla hi a tlangpi cun phu hnih in an then. A phu-khat-nak cu hlasakthiam pumpak le a bu nih CD an chuah, khual an tlawng i, Secular Rock Industry bantuk in, concerts a tuahmi an si i CCM tiah an auh deuh hna (biana ah, Amy Grants, Michael W. Smith, dc Talk, Jars and Clay, and Steven Curtis Chapman te hna an i tel). A dang phukhat cu zapi nih a bu in sak awk a thami hla an phuah i ipumhnak ah hmanmi Praise and Worship Music a si (biana ah, “The Big Three”: Maranatha! Music, Integrity Music, and Vineyard Music Group te hna an i tel). Nihin ah Laimi Khrihfabu tampi nih kan hmanmi P&W hla tam deuh zong hi hna phu-hnih-nak nih an chuahmi deuh hi an si. Hi ti i P&W hla a hung karh deuh tikah Khrihfabu a tam deuh nihcun tuan ah an cohlang kho lo. Zeicahtiah Secular Rock Music in a rami a si i a bia lawng lawng Pathian bia an bunhmi a si caah a thiang lo tiah an ruah. Khuachia Hla (Devil Song) a si a timi tiang an rak um. Cun, P&W or CCM hla a satu pawl zong an muisam zoh tikah Secular Rock Stars he an i dannak a um lo an ti. Drum le Music thangpi in an tum i hlawh le lam pah in an sak tikah “Thiang Thlarau forhfialmi silo in Khuang thlarau a si” an ti. Do tu tampi a rak tong. Sihmanhsehlaw kum 30 hrawng a hung rauh tikah cun abik in US ram chung Khrihfabu tam deuh ahcun kham khawh ti lo in P&W hla saknak nih hmunhma fek thup a hun lak cang.

3. Zeiruangah dah Praise & Worship kan herh? (The Power of P&W)
Khrihfabu chungah P&W kan herhnak bik a ruang cu a pakhatnak ah, chanthar music cu mino hna nih an hmanmi holh a si caah a si (Contemporary music is the language young people speak). Mino hna nih an ihlauh in an ihngilh than tiang zei an tuah paoh ah ngollo in an tonghthammi CDs, iPods, iPhones, You Tube, My Space, cell phones, le downloads an tuahmi vialte hna hi music he aa pehtlaimi lawngte a si. Mino pakhat khi a paw a taam lioah phaisa then law Sandwich nak in iTunes card aa cawk hmasa lai ti a si. Phun dang in chim ahcun, Contemporary Music cu mino hna nih zingzan in an hmanmi an holh ah a cang.  Missionary pakhat cu Kawlmi sinah a va kal tikah kawl holh in a holh ve a hau. Rakhine ram ah mission a tuan ahcun Rakhine ram i an hmanmi holh a thiam a hau. Cubantuk in, mino hna sin i kan um ahcun anmah mino holh kan hman/thiam a hau ve.

Pahnihnak cu pakhatnak he aa pehmi a si; mino, a hlei in Americans mino a tam deuh, caah chanhlun hla (hymns)  hi an thinlung ah a lut ti lo. Traditional pumhnak hmun paoh paoh ahcun mino an zor chin lengmang. A tlangpi in chanthar pumhnak (Praise and Worship hmannak) tu ahcun mino an karh. Tuhnu kum 20 ahcun Traditional pumhnak ahcun mino hmuh awk an um ti lo kho men. Cucaah, “Upa caah biahalnak cu: ‘Na fanu na fapa Khrih sin i phanhpi khawh ding caah na music na thleng siang maw (surrender na tuah siang maw)?’ ti hi a si,” tiah Pastor John Bisagno nih cun a ti. Southern Baptist Convention ah leadership consultant for preaching and worship a simi James Emery White  nih cun, “many churches that changed styles to using more contemporary Christian music, appeared to have a quicker growth”  a ti. Cucaah mino tampi nih Jesuh Khrih sin an panh khawhnak le Khrihfabu a thancho nak ding caah cun P&W hi a biapi ngaingaimi ah a cang.

A pathumnak cu zeibantuk hla aw hmanh hi Pathian thangthatnak caah cun an tha dih ko. Pathian cu hla nuar lawng a duh i hla rang a duh lo, disco nak in country hla phun a duh deuh ti zong a um lo. Hla a chia a tha ti a thleidang tu cu a ngaitu hna i kan background le culture ah aa hngatmi a si. Kan theih lengmang mi le kan i thanpimi hla hi kan i ziakbik cio ko. Rick Warren nihcun, “there is no such thing as ‘Christian’ music; there are only Christian lyrics. It is the words that make a song sacred, not the tune. There are no spiritual tunes. If I played a song for you without the words, you’d have no way of knowing if it were a ‘Christian’ song.”  Kan baibal chungah hin Pathian thangthatnak le biaknak hla bia tampi an um. Sihmanhsehlaw, a hla aw an rak bunh chih lo caah Baibal chungah hla aw a um lo. Chan khat hnu chan khat in a hla aw cu aa thleng lengmang ve. Khrihfa thawk ka ahcun Judah hla aw (Jewish melodies of the Jerusalem church) an rak hman. A rung rauh deuh tikah the Gregorian chant timi hla phun hi an run hman bik (RC ahcun an hman rih theu). Cu hnu 1500 hnu cun a tu i hymnal pawl hi run hman a si. Handel nih a phuahmi Messiah timi hla hmanh hi an sak ka ah Khrihfabu tampi ah an rak cohlang lo ti a si. A tu cu P&W hla chan a hung phan ve.

A palinak cu, Pathian hi hla thar in kan thangthat ding hrim hrim a si. Baibal caah “Hla thar in Bawipa cu thangthat u,” ti hi tampi ah kan hmuh. Salm 40:3 ahcun, “Hla thar kha a ka cawnpiak, ka Pathian thangthatnak hla kha a ka cawnpiak. Hi thil cu mi tampi nih an hmuh lai i Bawipa kha an i bochan lai” tiah kan hmuh. Kan hymn book khi rel le sak tikah Pathian i minung a kan dawtnak le a velngeihnak, a thatnak le a zaangfahnak, a thawnnak le a lianngannak kong tampi kha an chuan i anmah chan lio i hla aw in an rak sak. Cun, hla phuahtu hna nih an cungah Pathian a thatnak le khuaruahhar a sinak kong kha hla in tehte an khan. Nihin kan chan ve zongah hin kanmah nih kan duhmi hla aw te in Pathian bia chuankhan i sak ding kan si. Cun, a luancia mi kum 300 lio ah zumtu pakhat khat nih Pathian he an i pehtlaihnak le a tehte khannak lawng sak ding kan si ti lo. Kanmah pumpak le Pathian kan i pehtlaihnak kan hla thar hrim hrim sak ding kan si ve. Martin Luther nih “A Mighty Fortress is Our God (ZBC.39)” timi hla a rak phanmi khi an khua i a ummi local karaoke bar ah an rak sak tawnmi secular hla aw aa lakmi a si an ti. Cun, Charles Wesley zong nih England ram i a rak larmi hla aw tampi zulh in Pathian hla a rak phuah hna. Calvin zong nih love song phuahthiam pahnih a rak hlan hna i a zumhnak le cawnpiaknak bia hna kha hla aw a rak bunhter hna ti a si. Cu nih cun, an mah chan cio ah thawngthabia meikangh in a rak kangh ter.

4. Zeitindah Praise & Worship kan hman lai? (P&W and Chin Churches)
Khrihfabu tuanbia ah zeibantuk music style dah kan hman lai timi bia-alnak (debates) ruangah buainak tampi a rak chuak tawn. Mah cucu “Worship War” tiah an auh. Hlan lio American phungchim minthang Spurgeon nihcun an music ministry cu “the War department” tiah a rak auh an ti.  Nihin mah le Khrihfabu cio zongah bia-al-nak hi a chuak cio men ko lai. Khrihfabu nih “zeidah biapi ah kan chiah? A si lo ah a ho dah kan target an si?” ti hi i ruah ngai ngai a hau. Chan hlun minung deuh usa kan pek hna ahcun traditional worship style kan hman ding a si ko. Cun, chanthar mino hna usa kan pek hna ahcun Contemporary worship Service kan hman ding a si. Cun, a kaphnih in kan zawn kan i ruah khawh veve ahcun, a kaphnih in itheihthiam nak le zawnruahnak ngeih veve in, chan hlun le chan thar hla cawh khawh a si. Appreciate i tuah khawh veve i zuam a hau. Chan hlun minung kan dih tikah chanthar hla lawng a taang ve te lai.
A biapibik pakhat tu cu: zeibantuk hla kan sak zongah Pathian nih a cohlanmi a si a hau. Pathian nih a cohlan mi biaknak cu pahnih lawng lawng a um. Johan 4 chungah Bawi Jesuh le Samaria nu tikhor kam ah bia an i ruahnak kong kan hmuh. Samaria nu nih, “Saya, Judah mi nih Pathian cu Jerusalem ah an biak, kannih Samaria tu nih cun hi Gerizim tlang ah Pathian kan biak,” tiah a rak ti. Jesuh bialehnak cu khuaruahhar a si: “Minu, ka chimmi hi zum; mi nih Pa cu hi tlang ah siseh, Jerusalem ah siseh an biak lo caan a phan lai… Sihmanhsehlaw Pathian a bia taktakmi nihcun thlarau le biatak in an biak caan kha a ra lio i hika hi a phan cang. Hi bantukin a biami hna hi Pa nih a duhmi cu an si. Pathian cu thlarau a si i a biatu hna nih cun thlarau le biatak in an biak awk a si” tiah a ti. Bawi Jesuh nih Judah mi nih Jerusalem i Pathian an biak ningcang zong a uar hlei lo i Samaria pawl nih Gerizim tlang i Pathian an biak ningcang zong zeiah a rel hlei lo. “Minu, zei style i Pathian nan biak ning hi a biapi lo. A biapibikmi cu “thlarau le biatak” in Pathian biak lawng lawng hi a si ko” tiah a ti duh nak a si.
Member 25,000 a ngeimi Houston’s First Baptist Church ah kum 30 chung pastor a tuanmi John R. Bisagno nihcun, “Jesus tells us only two things are essential to acceptable worship. First, it must be in spirit. That simply means it must be sincere; from your heart. Second, it must be in truth, based on the Word of God”  a ti. “Thlarau” a timi hi “Thiang Thlarau” he cawh sual lo ding a si. Pathian muisam keng kan sinak a langhtertu “kan thlarau” nih Pathian a thangthat ding a si. Ca thiang nih, “Bawipa na Pathian cu nan lungthin dihlak le na nunnak dihlak le na thazang dihlak le na ruahnak dihlak in na dawt lai (Luka 10:27)” a timi nih  Pathian kan biakning cuai a thlai. Pathian biak cu hmur le ka men lawng in a za lo. Lungthin dihlak in biak ding a si. Lungthin um lo i Pathian thangthat cu thangthat a si lo, Pathian zawmhteih (an insult to God) tu a si. I Samuel 16:7 ah, “Bawipa nih cun mi nih an zoh ning in a zoh lo; mi nih cun lenglei langhning kha an zoh, sihmanhsehlaw Bawipa nihcun lungthin kha a zoh,” a ti. Rick Warren nih, “Today many equate being emotionally moved by music as being moved by the Spirit, but these are not the same. Real worship happens when your spirit responds to God, not to some musical tone. In fact, some sentimental, introspective songs hinder worship because they take the spotlight off God and focus on our feelings. Your biggest distraction in worship is yourself – your interest and your worries over what others think about you…. The best stye of worship is the one that most authentically represents your love for God, based on the background and personality God gave you”   a ti.

Cun, Jesuh nih “Bawipa na Pathian cu na ruahnak dihlak in…” tiah voi 4 bak a nolh. Hi nih a langhter mi cu Pathian nih ruah setsai lo in hlasak, ruat set lo in thlacam, ruat set lo in ‘Halleluiah!’ ‘Amen,’ ti chim hi a lawm hrim lai lo. Ruat setsai lo i Pathian biak cu sullam ngei lo bak a si. Pathian kan biak tikah kan khuaruahnak dihlak cu kan tuahmi le Pathian sinah a phanh bak a hau. Kan hla bia lawngah si lo in, thla kan cam tik le bia kan chim bia hna hi, kan lei nih a lemmi biafang sawhsawh si lo in, kan hman set lo mi biafang thar hman zong i zuam lengmang ding a si tiah Rick Warren nih cun a chim theu. Biana ah, “Halleluijah, Amen,” ti biafang lawng siloin, “Bawipa min cu sunglawi chin ko seh, Bawipa vel cu kan caah a za ko, Bawipa dawtnak cu a thlum tuk” ti bantuk Baibal chung i a ummi biafang dawhdawh hman thiam a biapi ngai. Hi bantuk biafang kan hmanmi nih kan ruahnak dihlak in Pathian kan dawt a langhter. Midang thinlung zong a lak. “Bawipa na Pathian cu na thawnnak dihlak in na dawt lai” timi zong nih hin Pathian kan biaknak caah zeitluk in dah kan thazaang, kan caan, le kan ngeihchiah kan pek a herhzia a kan cawnpiak fawn.

5. Praise & Worship Hruaitu hna ruahchih awk (Tips for P&W Leaders)
A cung i kan hmuhmi vialte hi Pathian thangthatnak le biaknak hla a sami vialte caah a si. P&W hla kan sak tikah Pathian caah a si, Pathian nih a tuahmi kan thangthat i Pathian cu upatnak he kan biak  ti kan hngalh cang. Zapi le P&W hruaitu kan i dan nak zawn bik cu: “Zapi nih thinlung dihlak in Pathian an thangthat i an biak khawh nak hnga caah hruaitu cu ti-lam sialtu asiloah bualkautu kan si. Hruaitu nih mipi kha entertain tuah a si lo, show tuah zong a si lo. Mipi thinlung le Pathian pehtlaihter kha an rian a si. Cucaah, mipi thinlung pialtertu si lo ding kha a biapi ngai ngai. P&W hruaitu cu mipi nih zoh a si caah hruaitu i aa hruk aihmi hnipuan, muisam le cawlcangh, le a samtuah vialte nih mipi thinlung a pialter khawh. Zohrem te in hnipuan ihruk a hau.
Cubantuk in, Music tumtu hna zong an tummi aw lawng a biapi lo, an thutdir cawlcangh vialte nih mi thinlung a piakter khawh. Pumh hruaitu nih, “A tu cu kan Pathian biaknak hram kan thok cang lai,” tiah a chimmi khi a ngai ngai ahcun a hman lo. Mi tampi cu Biakinn chung an lut i an thut bak in an Pathian biak aa thok cang. Pum-ap thlacamnak an ngei hmasa. Cun, bulletin an rel, Bible ca an rel. Zarhkhat chung chunzan in a cawlcangmi an thinlung kha daihter hram an thok. Cu lio ah music tumtu le hla hruaitu hna nih “dung-deng dung-deng” kan ti, music kan tuaitaam  ahcun aa pummi hna caah hnahnok ah kan cang kho. Asinain, ningcang te in music tum ahcun Bawipa sunparnak a lang. II Siangpahrang 3:15 ah, “Tingtang tum thiam nih an hun tum tikah Bawipa ṭhawnnak cu a cungah a tlung” tiah kan hmuh.

Cun, Pathian thangthatnak caah cun zeibantuk hla hmanh aa khat ko kan ti cang kha. Asinain, hla vialte kha aa pummi caah an tha dih lo. Aa pummi mipi nih aa ziak khawh lomi hla aw cun Pathian a bia kho lai lo. Pumpak a rak thannak nunphung (culture) le kum saupi a rak i thanpi cangmi hla theihthampiak a hau. Cucaah, hla hruaitu nih mah duhmi hla nakin mipi caah aa tlak mi le an sak khawh dingmi hla kha biapi deuh ah chiah zungzal a herh. Mipi nih an kan zul kho maw, an thinlung kan la kho hna maw, an nginguih (boring) maw? ti kha ruah chih zungzal a hau.
Adonghnak ah, P&W a hruaitu le a satu dihlak nih cinken a herhmi cu: “Hla/Music hi kan i tinhmi kawltung a si lo, Pathian kan biaknak ca i kan hmanrua a si” (music is not the goal, but a means to worship God). Chanthar hla in Pathian thangthat le biak hi zeitluk in dah a ṭhat le ṭhat lo cu, mipi nih Pathian kan biaknak ah zeitluk in dah a kan bawmh ti ah hin aa hngat. Mino tampi cu Pathian duh ruangah si lo in Music lawng an duh ruang lawngah Biakinn an phan sual lai ti hi phan a um ngai. Cucaah, P&W hruaitu hna le pastor te nih lungfim te in i ṭhit hruai zungzal a hau.
Praise & Worship Hruaitu hna nih an palh theu bikmi pahra:
Praiseandworshipleader.com  chungah “Top 10 mistakes Worship Leaders Make” ti in an tialmi a um i  bawmchantu tha ngai a si. A tanglei hi kong 10 hi rel in mah le mah biahalnak ngei hna u sih:
1.    Choosing the wrong songs (Hla thim palh)
2.    Doing too many new songs (Hla thar tamtuk sak)
3.    Singing in the wrong keys (Hla Keys palh)
4.    Just reproducing the CD (Mi nawl cawntuk)
5.    Being too Programmed (Ningcang tleihtuk)
6.    Poor communication (Hawi he i theihthiam lo)
7.    Failing to flow, worship is a journey (Boruak hoih in cawlcangh thiam lo)
8.    Talking too much, don’t preach (Biachim sau, phungchimtu dang an um ko)
9.    Going too long (Caan sautuk lak)
10.  Forcing open worship (Tleihkhip in mi hruai hman)
Bawipa nih Sunparnak co ko seh!
Amen!
11/04/2014
——————————————————–
Cherhchanmi Cauk hna: (Bibliographies)
01.    Dawley, Tim. Christian Music, A Global History, Minneapolis: Fortress press, 2011,
02.    Smith, William S., Joyful Noise: A guide to music in the church for pastors and musicians.Franklin, Tennessee: Providence House Publishers, 2007
03.    Baker, Paul. Why Should The Devil Have All The Good Music?. Waco, Texas: Word Books, 1979
04.    Baker, Paul, Contemporary Music. Illinois: Crossway Books, 1985
05.    Kavanaugh, Patrick. The Music of Angels, Chicago: Loyola Press, 199
06.    Warren, Rick. The Purpose Driven Life. Grand Rapids: Zondervan, 2002
07.    Warren, Rick. The Purpose Driven Church. Gand Rapids: Zondervan, 1995
08.    Miller, Steve. The Contemporary Christian Music Debate. Wheaton, Ill: Tyndale House Pubs, 1993
09.    Bisagno, John. Pastors Handbook. Nashville: B&H Publishing Group, 2011
Online Articles: