(Adong Tiang Rak Rel Ve Hrimhrim Te)
Aluancia kum 100 lio ahkhan Laimi cu kan pupa hna chan in misifak le cathiamlo mi, fale chuah kum hmanh lopil tlak kum in a rak relmi an si. Aluancia kum 100 lio ahcun motor lam hman a rak um lo, Phundang in kan chim a si ahcun vanlawng cu kutpi tiat tein a aw thawng he lawng an rak theih khawh tawk te a rak si i, tlanglawng cu a mui cu chim lo a aw thawng hmanh theih bal loin le a rak um ve ko timi a ruah awk hmanh rak theih loin thlan mual a rak liam mi an tampi.
Miphun dang nihcun kumthong BC chan lio in ca le university thatha an rak ngeih diam cang lio ah Laimi nih ca kan vun ngeihkhawh ve cu kum 1894 ah A.G.E Newland nih a kan tuahpiak hnu ceo lawng in a si. Kum 1950 in kum 2000 tiang ahhin miphun a daw i zawnruahnak he Laimi kan pale nih an sikhawh tawi tein Laimi kan zatlang nun thanchonak le kan cabia pawl cu an thanchoter len ko nain 90% tlukhrawng cu mah min a tial thiam fangfang dirhmun ah kan dir thiam. Kum 1990 riin deuh in mifim le cathiam pahnih khat te cu ramdang ah sianginn kai le riantuan kan vun theih ceu a si.
Kum 2000 hnu deuh in biatak deuh in cauk le magazine vun chuah hram kan vun thawk ceu a si. Muko magazine le Chokhlei magazine deuh lawng kha rak theih mi cu a si. million 1 hrawng a simi Laimi chung ahhin mirang ca biatak tein a rel kho mi le a tial kho mi hi kum 2000 hlan ahhin Laimi ah 1,000 an tling lai maw, timi biahalnak hi phit a har tuk dingmi a si lai ka zumh. Kum 2000 tiang i a nungmi Laimi 30% percent tluk hrawng nih Kawlca hi rel kho hmanh hnasehlaw hi chung ahhin 70% tluk nihcun a sullam an i leh khawh lai zumh a um lo.
Ramsifak le miharsa kan si caah cauk chuah le zeidang thanchonak thil tuah cu chim lo nifatin kan nunnak caah tirawl kawl hi a fawi hrimhrim lo i, kumkhat chung thi le bawk in kan tuanmi rian hi kumkhat kan ei khim fangfang a si caah nifatin kan pawcawmnak caah lungre theih in kan um i cu nihcun zeidang thil a kan ruahter kho tuk ti lo. Hlan lio ralkap pension nih radio an ngeihmi tete hi khuachung mi nih ramdang le ramchung thawngpang kan theihkhawhnan bikmi cu a raj si i, Ralkap cozah nih thawngzamca (tadinsa) an chuahmi te zong cu kuak zuuknak ti ko lo ahcun zapi zaran nihcun a hmannak hman kan rak theih lo.Pu Chum; Nu Par Pa, nizaan na radio ngeih cu zeidah a lawh thawngpang? Nu Par Pa; Na zumh lo cun lawi! Ai dongkhang lo tukmi cutluk cun radio ngeihhman kha an rak sunglawi i an rak i leksuai kho.
Social Media Ah
Zeitluk in miphun niammi le hrutmi si ko hmanh usihlaw, vawleicung chan tiluan nih a vun kan dawi ve tik ahcun kum 2006 hrawng in cun Gmail hman hram kan vun i thawk kho ve. Kei kum 2007 in Gmail kai siam i Lai Forum ah ka rak lut, kum 2008 hrawng in cun Lai Forum ahcun luh duh cio a si i, keimah hmanh nih minung ceilak ka rak nawlpiak (moderator sinah luhding in chimpiak) hna. Kum 2008 in kum 2010 tiang hrawng hi Wedsite group a rak lar chuahchuah i keizong nih "Ruun Inn" tiin kum 2009 lio ah wedsite cu ka rak ser ve i members 150 hrawng an si manh nain center nih money lo cun wedsite awn sian a si ti lo caah ka rak thah ve than.
Chan hi a vun i thleng deuh ve i kum 2008 riin Facebook biatak tein vawleipi nih a van hman caah cu tilian nih cun Laimi zong a vun kan phak ve i kum 2009 ah kan vun hmang ve cio hna, a tlangpi in kum 2010 riin biatak tein Facebook cu hman hram kan vun i thok ve hna. Kum 2011 riin Facebook group tlawmpal siam hram kan vun i thok i, capo le thawngpang tlawmpal tete tial kan vun i thok kho. Kum 2013 riin group le catialtu biatak tein an hungkarh cho i, kum 2015 riin cun international level in media hi kan kalpi khawh ve cang ti usihlaw kan palh tuk theng lai lo dah.
Mipi Le Lai Media Dirhmun
Chan tiluan nih caktuk in kan kalpi cang in ramtha le ramrum ah kum 10 um cangmi leh cathiamsam sang mino tampi hun karhcho cang hmanh usihlaw, Laimi 85% tluk cu cawnnak lei le hmuhtheihnak lei ah a chambaumi kan si rih i miphun dang level in kan hmuh kho i kan dir kho rih lo caah hmankhat lo ah caktuk le rangtuk in kan thawngzamhhtu hna nih international level bakin an vun kan kalpi tikah, a kan buaiter dih. Athlum mi hna kha a khaa kan ti, a thur hna kha a al kan ti, i ading ko mi lam bang hna kha a ngawi ruah in kan ruah. Mifirpa kong tialmi le NLD le CNDP kong kan tialmi kha mikong ceih huam le mitha lo rumro ah Laipa thluak tuak bakin an tuak caah mi a kan ruah. Sex tuah ning cang tial tikah mihur le mizir bakah mi an kan ruah rih fawn i, video le hmanthlak tuktak tete lawng post zong cu a herh lo tukmi nan post, hihi maw nan news pi cu a si? Tial awk nan theih lo cun dai tein khan um ko u, tiin fim ngang in a hrut ngang nak bia vun tial kan hmang.
Media timi cu kanmah nih kan uarmi le a herh kan timi kong lawng a kan tialpiaktu ding an si lo, hnapkhir in sex kong in Pathian kong in misualnak zong a dik ning tein a kan tialpiak tu ding, kam lo, hrialmi ngei lo, thanh ngam lomi thawngpang a ngeih lomi kha an si awk a si. Vawleicung media pical pawl kal ning kha fak piin kan cuanthiam i kan hmuh khawh ahcun kan i piang ko lai dah. Nangmah nih a herh na timi le thanchonak kong lawng tial ding na timi kha a herh lem lomi le thanchonak lam a rak si lo kho i, cun catialtu hna nih vawleicung media level ning in a kan kalpi ti zong kha vun philh hlah u. Hi kong ah an luan nak hnga lo group nih zulhphung an i ngeih dih ko.
Online in phaisa kawltu an si, zeidang pawcawmnak nan theih ti lo maw? tiin an blog kongah kan i ceih tuk le kan i thlak tuk i mi zapi group ah an mual nan phoh tuk hna awk in ka ruat lo. Nan huam lo ahcun relpiak hna hlah ulaw a dih ko. A ngaitak lo ahcun anmah um hna hlahsehlaw mahtluk rangin Laimi kan thanhcho lai lo. Cucaah hi cu an hmuh ve awk laksawng kha a si ve ko tiah ruah khawh hi thinlung zang a dam bik ko lai dah ka ti.
Media Pawl Sin Biacah Mi Pawl
Media sawiselnak timi hi cu a dong kho lomi le vawlei sining kha a si ko caah, media pical ka si ve ko ai timi nih cun biatak tein comment ah mipi he i al len rai a si in ka ruat lem lo.
A cung lei kan chim cang bangin international level in media kan kal pi mi hi Laimi a tam u nih cun a ei zia kan thiam rih lo caah a si bik. A dang a tangmi hi khua i ruah palh ruang a si kho i, a dang hi cu bia al huam le a kan remlo ruang zong ah a si kho ve thiamthiam. Mitampi hna cu careltu he biatak tein bia kan i el i kan i sii kho, media pical ai timi nih.
International level bakin media kan kalpi khawh ve cang kan tilio ah Laimi nih media dirhmun in kanchambaunak pakhat cu, biathli phuan kan ngamllnak le a hnok tuk mi case kan tlaih ngam lomi hi a si. Mizeihmanh nih mah catialmi cu a reltu tambik sehlaw kan uar bik hnaseh ti cu duh dih cio a si, asinain Laimi tampi hna cu kan pahrang a si lomi 'an ti cio' tiphun in kan i awt tawnmi hi a poi ngaimi a si.
Catial tikah a biapi tukmi thawngpang shotcut tuk i tial kan hmanmi le source kan laknak a rak palh sual khawh ve tawn caah mipi lung awi ter le lungtlinter hi i zuam cio hna usih. Vawleicung ah zeithil hmanh a hmu bal lo hmanhsehlaw, a deuh (fake) nak cun a tak (reality) cu ahmun sau deuh tawn. Duh zong duh lo zongah Laimi cathiam lo 80% kan sinak chung khan kan nau le chan ahcun 80% hi high school a dihmi an si te lai caah an ti cio ti phun in thiamnak le mah pahrang si lem loin a media rian tuantu cheukhat pawl cu thlak nan si te lai.
Pehthan te ding.......
By; Chelsea Bawi
