Carelmi u le nau hna:
Tlangval pawl a ka halmi an umcaah a rel duh vemi an um bia ah tiin ka vun thlahmi asi. Laimi hi vawleicung kan khuasaknak kongah Pathian sin hal le thlacam kan herh ngai hna. Zeicahtiah vawleicung kan nun chung kan miphun le kan ram runven ve ding hi Pathian nih ttuanvo a kan pek vening asi. Biaknak rian ttuanmi nih ramuknak kongah Pathian sin thlacam kan tuah ah a ttha lai lo ti hi Bible caning zongah adik lo deuh ko lai ti hi kan zumhning asi ko. Baibal ca hlun 1Samuel 8:4 hrawng khi relding hrim kan si. Chin miphun cu vawlei cung miphun pakhat in nunphung he holh he ramri hmanh ah vuleicung independent ram tam pinak kau fiang ngai in a ngeimi kan si. Asinain Chin miphun nih kan Chin mipbun a kan uktu Chinmiphun cozah kan ngei hna lo. Miphundang pi Kawl cozah kut tawi ukmi miphun in chan zeizat dah kan tan rih hnga.
"Chan zeizat maw vailian nih an kan pen, ramzung ceuter kho tu val nan um rua lo, a kan peng ting siangpahrang (Mirang siangpahrang) chan lio bang khuaza kan Laimi lungfak hna run tangah" ti hla khi ruat hmanh u. Baibal ca hlun 1Samuel 8: 4 chung khi nan rel ahcun, miphun dang cio nih a uktu hna anmah miphun siangpahrang an rak I ngeih cio. Asina min Israel miphun nih an miphun le ram a uktu hna anmah Israel miphun siangpahrang an rak ngei lo. Cucaah Profet Samuel sin in Pathian sin ah Israel miphun nih miphundang cio bantukin kanmah Isreal miphun le ram akan uktu ding ah Israel miphun asimi uktu Siangpahrang hung kan pee ko tiah thla an rak cam an rak halnak kong aa ttial nak ca cang asi. Mahka cun Pathian nih a phungchimtu hna zongnih ram uknak le ramhraui nakkong thlacam ding le biachim ding ttuanvo a peek nak hna asi ve. Cu caah Pathian nih Israel miphun theng te a simi Saul le David cu Isreal miphun le ram uktu ah siangpahrang in arak peek hna.
Cuve bang min Chinmiphun atlawmbik za ah 80% nih kan mi lu rel tam u tuk nih Khrifa mi Pathian Baibal a zummi Khrifa kan si. Cucaah Pathian thimmi kan si ti achim duhmi Chinmi tampi an um cang. Cucah Chin miphun nih ram le Chinmiphun a uktu Chin miphun theng te dirhmi uktu cozah kan ngei lo hi theih dih mi asi. Asinain kan Pathian biaknak Khrifa biaknak le kan Chinmi phun hrawh a kan rawimi Kawl ralkap cozah kut tawi hremnak kan tuar lio ah hin Chinmi Krifa Pastor le hruaitu vialte nih Chinram le Chin miphun uktu Chin ram le Chinmiphun minung thengte in dirhmi Chin ramkulh cozah Pathian nih a kan peek ding cu thla nan kan campi ding a tu lio ah Chinmipi nih hlam le duh bikmi a si.
Kan Pastor vialte le Khrifabu hruaitu vialte atu nak fak in Chin miphun le Chinram uktu Chinmi pinih thimmi cozah tling ngeihding thla camnak atu nak fak in kan hruai sawh u. Apiang tharmi Chin miphun Khrifa vialte nih nan piantharnak cu Chin miphun thimmi uktu ttha Chinmi theng te ngeih ding caah Chinmipi he hmunkhat te ah hman cio ding duhpi ngaimi asi. Kan pastor vialte le Khrifa phungchimtu vialte nih 1Samuel 8:4 Bible cacang hi Chinmi kaa kip sin ah sermon kan tuah piak hram u ti i duhpi ngaimi asi.
Minung pakhat nunnak caah food=rawl, clothes=fenh- aih le shelter=umnak inn aherh bik ti asi. Cu bantukin ram pakhat dirhnak ah land = ram le vulei, labour =rian ttuantu rammi, le capital = ahramvorh ding ngeih hau a si ti asi. Cubantuk a si tik ah Chin miphun nih Independent ram tampi nak a kaumi ram le vawlei 14000 Sq miles cu Chinmi phun nih kan i hum liomi ramri fiang a ngeimi miphun pakhat kan si mi nih zeizongte tlam a tlinter khawhmi asi. Vawlei cung ram le miphun vialte nih cu bantuk vial land, labour and capital cung hngat in an ram le an miphun kha an miphun thiamnak fimnak he an ser siam khawh cio dih khi a si.
Chin miphun zong nih hi kan i ngeihmi hna landm labour and capital hin kan ramle kan miphun tunmer ding fimnak thiamnak a ngei khomi kan si hi tete tamtuk langhter hau loin theih dihmi asi.
Atu ah America ram khuasa Chinmi cheukhat nih sau an um rih lo nain thiamnak fimnak an ichap khawh ning khua an ruah tikah America ah kan ttuan tluk in kan Chinram ah ttuan u si law atu nak min kan ramah kan rum deuh lai a timi thil thei hmanh an hung um ngai cang. Cucaah kha hlan lio kanmah te kan i-uk kho lai maw ti ruah nak kha hlenthoi nak asi ti ruah hrimhrim a hau cang. Cu bantuk cun vawleicung miphun ram vialte a hram an i domhnak dih a si. Politics kong ram huncho nak economics kong fak piin thiam I zuam chin hna u si.
Labour cu Chinmi cu rian a ttuan zuam ngaimi 70, 000 minung zah kan umti a si. Capital ah kan vawlei le kan minung thazaangpi cu capital bik ah kan i ngeih tthiam I, a dang a herh rihmi capital cu a kan ttanpi mi an um tikah kum tampi zongin vawleicung hunchonak cahh tuah mi bank te hna ah miphun dangle ram cio nih a ni cawih bantuk cio in I cawikhawh mi a ummi a si fawn. Ramuk nakle ramser nak kong ca tampi rel ahcun hi nakin fiang deuh chinchin in hi kan ttialmi catlang kar lakah tampi relkhawh theihkhawh rih a si. Hi bantuk kong nan a halmi an um caah hi bantuk kong aa tialnak ram i hruai ning le ramchung uknak ser ning an ttialmi cauk a rel zuam ngaimi nan si ding theih khawh ngai asi. Cubantuk cauk nan rel tikah hika ttialmi nak fiang chinchin in theih chinchin khawhnak asi.
Cu-ti thil um tuning asi caah Mirang kai hlan ah Lairam/Chinram cu mizei miphundang hmanh nih rak uk lomi mah le uktu cio te he Chinmi pipu kokek biaknak phungzulh tti dih cio in mah le uktu cio he arak I ukmi cu kan si. Kawl miphun le India miphun he miphun aa dang ngai mikhat lo miphun pakhat ve mah tein aa ukmi an si lioah Mirang nih an rak chimm hna. Fawite in an tei khawh ve hna lo ruangah Chinram uktu bawi he remnak Mirang nih an rak tuah . Cu remnak tuah ningah anmah le an uknak cio in Lairam ukgu hna nih an I uk khawh tthan ding biakam an ser. Cu Mirang le Chinmi uktu an biakamnak cu Chin Hillls Regulation 1896 upadi ah an rak ttial. Cu upadicu chanthar ah Chin miphun le chinram uknak phunghram hmasa bik asi. Cu upadi cu kan hmangti lo nain Librasry tampi ah an um rih.
India miphun le Kawlmiphun he aadang mi le mah uktu te he arak I-uk dihmi kan pipu hna nih an rak si ruangah cu upadi he cun Kawlmi le India mi he cawh loin a dang tein a rak I ukmi kan si fawn. Cucaah amah a chan khan tuak cio tikah hlan lio in miphun dang nih uk loin mah tein chan le za a rak I ukmi cu kan rak si.
Kawlram bupi Independence hmuh ka in Chinram upadi sertu le Chinram cozah rak um hna seh law atu ni hi ni nak hin a let tampi in kan huncho ding khi a lam a um tukmi asi. 1968-69 lio ttialmi Chin lu-nge akyan pee ca khi khawika maw hoikom sin in Nyeinchansua a ttu Shin twe ne htaing ye wa- dah hmah ….(ttah ttih yah ttwe) timi ca uk cahmai P.166-236 chungah Kawlca in rel khawh asi. Cucacu nan rel ahcun Chinram kulh caah a dang teon Chinramkulh upadi sertu le Chinramkulh cozah arak um lo ruang ah zeitluk in dah Chinramkulh kum 60 reng lo chung sunghnak a ngantuk hringhran ti hi theih khawhnak ngai asi.
Kan pupa nih hi Laimi kokek biaknak phung an zumh ning in an rak I uk tikah thih ri nunri in tuahchia timi zumhmi hi an rak ngei. Biadang in kan ttial ahcun, kan pipu biaknak ah phungbuar paoh cu thih ri nunri in chiat a si ti a rak zummi kan si. Cucaah phung le phai zulh hi a duh ngaimi miphun kanrak si i, atu chan zong ah upadi bia hi Chinmi nih azul kho ngaimi kan si. Cucaah phungser mi upadi hi a upat le azul ngaimi miphun kan si. Cucaah kan Chinram in kan mipi nih kan thimmi hruaitu hna upadi sertu phu nih upadi an sermi cu Chinmi mipi nih tthatuk in a zul mi kan si caah dai tein aa uk khomi kan si zong theih khawh asi.
Chinram nih India ram, Bangladesh ram le Kawlram kar lak milu tam bik nak ram hna kar ah a ummi ram sinak nih chawlehchawhrawlnak hmun ttha ngai a si mi nih thil tampi a ser khawh. Halkha/Falam/Tedim /Matupi Mindat Kanpetlet/ Paletwa khua ah mitam nak bik hmun Halkha a si ah cun Pyidawtha hrawng mah dor a tuahmi nih inn hlan an duh ngaimi sullam bantuk khi a ngeimi a si.
Cu lawng si loin India ram Ganges Brahmaputra nelrawn vawlei le Chindwin Irrawady nelrawn vawlei kar lak a ummi tlangcung ram a simi nih Europe ram Germany lei le Italy lei karlak nelrawn pa hnih karlak a mimi Switzerland ram um nak hmun he aa lo ngaimi ram kan si.
Switzerland ram a lami nih Europe ram vialte teinak an tuah khawh caah Europe ram vialte nih Switzerland ramcu a ho hmanh nih raltuk in lak lomi ram karlak thlak neutral ramah kan ser lai ti Europe ram vialte nih hna tlaknak an rak ser phahmi a si. Cu caah Chinram a um hmun hrim hi mah tein i uknak caah chawlehchawhrawlnak le ralhau ttha ngai in aa chawngmi ram asi mi nih hin mah le ram tein aa uk khomi a nungkho mi kan sinak khi a langhter mi asi. Hiti a si ca zongah chanle za miphun zang nih ukmi a rak si lo i, vawleicung a uknak ni a tla kho lomi Mirang lawng nih an rak chim i remnak in ral an rak deihter hi asi. Cu ruahnak cu Chinram caah a um pengmi asi.
Mah le ram kulh chung thilchuak mi leng in ram bupi nih ngunkhuai le tangka lut a hmuhmi vialte cu ramkulh vialte nih mah le ramkulh cio ah i phawtzamh ding a um. Cu caah Indiaram ah Mizoram khi an ram in thilchuak a um lo nain an ram uknak a hram domhnak asimi land labor le capital a um micu India cozah nih an hnami caah mit hmuh in thilchuak tia um lo tiangah khi an ram kulh cozah le ram kulh upadi a tuahmi an i ngeih bantuk khi vuleicung kaa kip ah a ummi a si. Tu hlan vialte Chinram kulh upadi sertu le cozah kan rak ngeih lo. Cu caah ramkulh cozah dot sang ngaimi in Chinram kulh a hunchonak ding ramkulh cozah wunkyi level in planning tuahmi kum 60 reng lo chung a rak um bal lo. Cu ruang bik ah Chinram cu ahar ngaimi ramkulh ah aa chuah hi asi.
Zeicah tiah Chin ram kulh chung cozah rianttuannak kha Chinramkulh cozah wunkyi ti bantuk a um lo. Cu caah Kawlmi nih an Kawlram chung in an thimmi hna Kawl wunkyi nih Chinram kulh chung cozah rian ttuannak vialte kha anmah Kawlram ca wankyi an ttuanbu in Chinram wankyi rian ding kha an kemh chihnak long in an rak ttuan.
Kawl wunkyi pawl nih le Chinram ah um bal cu chim lo, Chinram kulh a phan bal lomi lawng te an si. Cu Chin ram a phan bal lomi hna Kawl miphun wuanktyi nih Chinram kong nawlsang bik an vun kan ngeih hnawh khi a si. Cucaah Kawl miphun wunkyi lawngte nih Chinram chung cozah rian cungah nawl sangbik ngei an hun si nak cu a si. Cu Kawl wunkyi hna nih an phanh bal lomi Chinram fingtlang nunning a dih umnak in an thei hrim hna lo i, theihding zong an i zuam hna lo. An rian a si ca sawh ah a phungmen tlangrian thawh in Chinramkulh kong kha zei hmanh ttha deuh seh ti ruah zuam lem loin kum 60 reng lo chung Kawl wankyi nih Chinram cu daipa thlang loin a kong a philh in an philhchel hmanh a um ding khi a si.
Chinram caah an ttuanmi a um lo caah ni hin ni Chinram cu ramhar ngai ah aa can hi a si. Cu Kawl wankyi pawl nih Chinram caah zeihmanh ttha tthi in an ttuan lomi kan hmuh tiksh Chinram in Chin mipi nih cu Kawl wunkyi hna cu thimmi an si hoi lo. Cu caah kan duh ti hna lo ti in rian a ttuan lomi Kawl wunkyi pawl kha phuah khawhnak lam zong Chinram in thimmi wunkyi an si lo caah thim lo khawh ding lam zong Chinmipi nih an ngei hna lo.
Cu ti Chinram caah zei hmanh an ttuan lo ruang zong ah Chinmiphun nih Kawlwunkyi pawl phuah khawhnak lam kan ngeih lo kha Kawlwunkyi hna nih an theih tukmi asi fawn. Cucaah Chinmi an har zongah an kan phuah khawh lem lai maw tiin an duh salam chinchin in an um zong ah Chinmi nih zeihmanh ti khawhnak democracy phung zongah a lam kan ngei hna lo. Cu hrim ahcun Kawlmi phunkut tawiah Chinmi phunpi an kan uknak a fian biknak cu a si.
Cucaah hi ti hunchonak tuahpiak loin lo-tlau te hna seh ti an rawi bia zong asi kho mi ngai in ruah khawh a si. Zeicahtiah kanmah Chinram kulhte in aa uk khomi kan simi a fiang ko nain ramkulh cozah dirh khawhnak nawl an rak kan pek lo tik ah duhsah tein lo-ral hna seh ti rawinak tu a si. An kan dawt caah ramkulh in i dirh ding an kan peek duh lomi a si lo ti theih khawhmi tuk a si.An kan dawt lo caah kan herh ngaimi kanmah ramkulh tein zeimawzat tlangtling i uk khawhnak ramkulh cozah I dirh naknawl an kan peek duh lo asi tiin lak ding tu a siter khi a si. Kanmah ramchung ah mah ramkulh tein i uk kho te ding tiin Panglong ah kan pupa minthut mi hi kan i palh ko rua ti ruahnak a hung mang ngaimi a si kho cang.
Atu 2008 uknak phunghram chinchin ah cun Chinmi nunphung le ca holh kong hmanh Chinmi nih upadi i ser khawhnak nawl an pe rih hoi lo. Amin long Chin Sate, Chin State government, Chin State Legislative Assembly ti Chinramkulh, Chinram upadi sertu, Chinram cozah ti bantuk hlennak laeng tein a min lawng an bunh sawhsawh an ser sawhsawh i a taktak ah upadi sernak nawl cu bantukin Chinmi holh le Chinmi nunphung kong hmanh Chin State Legislative Assembly nih upadi an ser khawh lomi cu rawk kho te hna swh ti rawinak rap chiah kanhmi tthiam le hlennak bia long cu a si rih hoi ko.
Ralkap nawl lawngte zulhding in 2008 uknak phunghram cu ttialmi a si ruang zongah hi uknak phunghram 2008 cu Kawl miphun a si lomi miphun vialte hrawh dih le atu Kawlram bupi chung area 60% a kaumi Kawl miphun a silo mi miphun ram vialte kha chuh dih in an mah Kawl miphun an ram ah an ser lio nak uknak phung hram a si hi lungfian dih hrim a haumi a si.
Hiti Chinram chuh dih nak a tuahmi Chinmi phun caah harnak aa thuat leng mang tik ah atu Kawl ralkap uknak chinchin nih Chinram micung hremnak fawituk in an vun tuah khawh hi a si. Cu ruangah mah le Chinram ah um kho ti loin ramleng ah tlik le zam nih Chinmi cung a phak hi cu-hlan vialte an mirawi nak a phichuak a si. Cucaah kanmah te kan i uk kho lai maw ti thinlung tiang Laimi cheukhat lak ah a ngeimi vun um zong hi hi bantuk thinlung ngei hna seh ti an mirawinak nih a sermi ruahnak an si dih hna.
Independence hmuh caan lioah ram rian khelnak kong tling in Chinmi nih rak theih rih lo a simi kha Kawl hruaitu nih rawinak ding can ttha ah an rak lak bantuk khi a si. Cu caah Ramkhel rian a rak theimi Kawl hruaitu nih Chinram caah a ttha kho ding uknak bawmh loin a hlen lei in an rak hlen hna a si ti puh awk ngai in ramkhel rian a thiammi hna cu chan lio ram hruaitu hna kha puh awk in a umter hna tu khi a si.
Asinain U Ne Win le a hnuzul ralkap pawl nih mipi thimmi Kawlram bupi cozah kut in hriamnam hmuah chih in uknak nawl an rak chuh hlan can te ah hin Chinmi phun le tlangcung miphun ram hna nih duhdim in mah le ramkulh chung cio ah i-uk khawhnak federal uknak phung in ram bupi uknak phunghram ttial tthanding kha Democracy phung a zulmi UNu le Kawl miphun democracy a ttanhmi nih remh an rak timh ko.
Cucaah atu ah democracy a ttanhmi Kawl miphun he ttang tti in hi ralkap uknak in ttialmi 2008 uknak phunghram hi rawk ding cu democracy a ttanhmi Kawlmi phun le tlangcung miphun vialte ttang tti in tuah hrim ding ruahmi a si cang. Cu ti tuah khawh ding alam ttha bik cu 2010 thimnak ah mee zungah kal loin mee peek lo hrim ding bik hi asi. 2010 thimnak mee nan peek ahcun cu tlangcung miphun vialte ci hmihnak hriamnam in ralkap cozah nih lih le hlenthawinak in kan fehter an ti in an tialmi uknak phunghram kha kan ci hmihnak ah hmang ko u ti mah in thah ding ci hmih ding ah hngawng va chit tluk khi a si. Thahding hngawng cik ding ah cun a ho mikel nih dah an va chit duh lai! mizei hmanh an va i chit duh lai lo.
2010 thimnak ah aa thimding aa timh tuahmi democrscy kan ttanh a timi vialte nih a chung in kan ttuan khawh lai ti an i ruahmi khi thawngchung va luh khi a si ko. Thawngchung in zei dah an tuah khawh ti ding a um. Ralkap MP pakhat nih civil MP pathum paoh kha sual an kawlpeng hna lai. (Parliament members 440 ah mipi thim lomi ralkap ttuan lio 110 an ummi kha ti duhmi asi.) Parliament chung bia an chimmi kongah an kan tlai kho lo ti an i ruat hnga. Asinain Parliament chung bia an chimmi cu tleih cia khih cia in 2008 uknak phunghram nih a chiah cia cang hna. Parliament chungah ralkap duh lomi a bia an chimmi ruang ah ti in an i tleihter hna lai lo. Asinain Parliament lengah sualnak an kawl piak hna lai i thangchia hmui hru ngai in tleih khawhmi tuk an si. Cucu pumpak in nun ning nuamnak ngai ngeih chiah an pek hna lai I, cu kaltakding an siang lai lo I, zeihmanh an tuah ngam lai lo. Thanshwe nih a nawlngeihnak a hmunh ding a hawi le ralkap bawi vialte a rawinak hna kha khoi maw ah kan ttialmi rak rel te u. A rel cangmi zong nan um lai. Kha bantuk longte kha an hman te lai.
Nanmah ramkulh tein uknak hmun nan ngeih ahcun nan ramah zei a chuak lo ti an rak hlen khawh hna caah ni hin ah cu hlennak bia nih a har ngaimi ramkulh ah Chinram kulh a kan sermi hi asi. Cu caah hlan chan ramkulh cozah kan rak ngeih lo ruangah a har ngaimi ramkulh a si hi i chinchiah ding ngai asi. Cuti in chinchiahnak philh ti loin cumaw kan duh hnga ti hacang rial in Chinram kulh upadi sertu le Chinramkulh cozah a um I mah le ramkulh chung ah mah tein i uk khawhmi wunkyi hta-nah vialte Chin mipi thimmi hruaitu nih Chinram cozah a ummi ramkulh a chuah khawh hlan lo chimpeng relpeng doh peng ding a si hi atuchan Chinmi mino nih mahle liangah i khin ding hrim a chan a hung phancang. Dam tein, Lnk.
Source:
From: Lian Uk <lian1@verizon.net>
Subject: [Lai Forum] FW: [SFNA] Chin mipun hi kan mah ten kan ni uk kho hnga ma?
To: chinmiawi1@juno.com, blessedzomi@yahoogroups.com, LAIFORUM@yahoogroups.com, metkhuabo@yahoogroups.com, Rungcin@yahoogroups.com, "'Paw Win Maung Lian'" <amglian@yahoo.com>, po_jonah@yahoo.com, YCCF-International@yahoogroups.com, chinworld.info@gmail.com, chinuniversityalumni@gmail.com
Date: Sunday, July 25, 2010, 8:57 AM
(Cafang fonh a palhmi tamtuk i cafangfonh remh pah chap pah a si)
Chinram nih India ram, Bangladesh ram le Kawlram kar lak milu tam bik nak ram hna kar ah a ummi ram sinak nih chawlehchawhrawlnak hmun ttha ngai a si mi nih thil tampi a ser khawh. Halkha/Falam/Tedim /Matupi Mindat Kanpetlet/ Paletwa khua ah mitam nak bik hmun Halkha a si ah cun Pyidawtha hrawng mah dor a tuahmi nih inn hlan an duh ngaimi sullam bantuk khi a ngeimi a si.
Cu lawng si loin India ram Ganges Brahmaputra nelrawn vawlei le Chindwin Irrawady nelrawn vawlei kar lak a ummi tlangcung ram a simi nih Europe ram Germany lei le Italy lei karlak nelrawn pa hnih karlak a mimi Switzerland ram um nak hmun he aa lo ngaimi ram kan si.
Switzerland ram a lami nih Europe ram vialte teinak an tuah khawh caah Europe ram vialte nih Switzerland ramcu a ho hmanh nih raltuk in lak lomi ram karlak thlak neutral ramah kan ser lai ti Europe ram vialte nih hna tlaknak an rak ser phahmi a si. Cu caah Chinram a um hmun hrim hi mah tein i uknak caah chawlehchawhrawlnak le ralhau ttha ngai in aa chawngmi ram asi mi nih hin mah le ram tein aa uk khomi a nungkho mi kan sinak khi a langhter mi asi. Hiti a si ca zongah chanle za miphun zang nih ukmi a rak si lo i, vawleicung a uknak ni a tla kho lomi Mirang lawng nih an rak chim i remnak in ral an rak deihter hi asi. Cu ruahnak cu Chinram caah a um pengmi asi.
Mah le ram kulh chung thilchuak mi leng in ram bupi nih ngunkhuai le tangka lut a hmuhmi vialte cu ramkulh vialte nih mah le ramkulh cio ah i phawtzamh ding a um. Cu caah Indiaram ah Mizoram khi an ram in thilchuak a um lo nain an ram uknak a hram domhnak asimi land labor le capital a um micu India cozah nih an hnami caah mit hmuh in thilchuak tia um lo tiangah khi an ram kulh cozah le ram kulh upadi a tuahmi an i ngeih bantuk khi vuleicung kaa kip ah a ummi a si. Tu hlan vialte Chinram kulh upadi sertu le cozah kan rak ngeih lo. Cu caah ramkulh cozah dot sang ngaimi in Chinram kulh a hunchonak ding ramkulh cozah wunkyi level in planning tuahmi kum 60 reng lo chung a rak um bal lo. Cu ruang bik ah Chinram cu ahar ngaimi ramkulh ah aa chuah hi asi.
Zeicah tiah Chin ram kulh chung cozah rianttuannak kha Chinramkulh cozah wunkyi ti bantuk a um lo. Cu caah Kawlmi nih an Kawlram chung in an thimmi hna Kawl wunkyi nih Chinram kulh chung cozah rian ttuannak vialte kha anmah Kawlram ca wankyi an ttuanbu in Chinram wankyi rian ding kha an kemh chihnak long in an rak ttuan.
Kawl wunkyi pawl nih le Chinram ah um bal cu chim lo, Chinram kulh a phan bal lomi lawng te an si. Cu Chin ram a phan bal lomi hna Kawl miphun wuanktyi nih Chinram kong nawlsang bik an vun kan ngeih hnawh khi a si. Cucaah Kawl miphun wunkyi lawngte nih Chinram chung cozah rian cungah nawl sangbik ngei an hun si nak cu a si. Cu Kawl wunkyi hna nih an phanh bal lomi Chinram fingtlang nunning a dih umnak in an thei hrim hna lo i, theihding zong an i zuam hna lo. An rian a si ca sawh ah a phungmen tlangrian thawh in Chinramkulh kong kha zei hmanh ttha deuh seh ti ruah zuam lem loin kum 60 reng lo chung Kawl wankyi nih Chinram cu daipa thlang loin a kong a philh in an philhchel hmanh a um ding khi a si.
Chinram caah an ttuanmi a um lo caah ni hin ni Chinram cu ramhar ngai ah aa can hi a si. Cu Kawl wankyi pawl nih Chinram caah zeihmanh ttha tthi in an ttuan lomi kan hmuh tiksh Chinram in Chin mipi nih cu Kawl wunkyi hna cu thimmi an si hoi lo. Cu caah kan duh ti hna lo ti in rian a ttuan lomi Kawl wunkyi pawl kha phuah khawhnak lam zong Chinram in thimmi wunkyi an si lo caah thim lo khawh ding lam zong Chinmipi nih an ngei hna lo.
Cu ti Chinram caah zei hmanh an ttuan lo ruang zong ah Chinmiphun nih Kawlwunkyi pawl phuah khawhnak lam kan ngeih lo kha Kawlwunkyi hna nih an theih tukmi asi fawn. Cucaah Chinmi an har zongah an kan phuah khawh lem lai maw tiin an duh salam chinchin in an um zong ah Chinmi nih zeihmanh ti khawhnak democracy phung zongah a lam kan ngei hna lo. Cu hrim ahcun Kawlmi phunkut tawiah Chinmi phunpi an kan uknak a fian biknak cu a si.
Cucaah hi ti hunchonak tuahpiak loin lo-tlau te hna seh ti an rawi bia zong asi kho mi ngai in ruah khawh a si. Zeicahtiah kanmah Chinram kulhte in aa uk khomi kan simi a fiang ko nain ramkulh cozah dirh khawhnak nawl an rak kan pek lo tik ah duhsah tein lo-ral hna seh ti rawinak tu a si. An kan dawt caah ramkulh in i dirh ding an kan peek duh lomi a si lo ti theih khawhmi tuk a si.An kan dawt lo caah kan herh ngaimi kanmah ramkulh tein zeimawzat tlangtling i uk khawhnak ramkulh cozah I dirh naknawl an kan peek duh lo asi tiin lak ding tu a siter khi a si. Kanmah ramchung ah mah ramkulh tein i uk kho te ding tiin Panglong ah kan pupa minthut mi hi kan i palh ko rua ti ruahnak a hung mang ngaimi a si kho cang.
Atu 2008 uknak phunghram chinchin ah cun Chinmi nunphung le ca holh kong hmanh Chinmi nih upadi i ser khawhnak nawl an pe rih hoi lo. Amin long Chin Sate, Chin State government, Chin State Legislative Assembly ti Chinramkulh, Chinram upadi sertu, Chinram cozah ti bantuk hlennak laeng tein a min lawng an bunh sawhsawh an ser sawhsawh i a taktak ah upadi sernak nawl cu bantukin Chinmi holh le Chinmi nunphung kong hmanh Chin State Legislative Assembly nih upadi an ser khawh lomi cu rawk kho te hna swh ti rawinak rap chiah kanhmi tthiam le hlennak bia long cu a si rih hoi ko.
Ralkap nawl lawngte zulhding in 2008 uknak phunghram cu ttialmi a si ruang zongah hi uknak phunghram 2008 cu Kawl miphun a si lomi miphun vialte hrawh dih le atu Kawlram bupi chung area 60% a kaumi Kawl miphun a silo mi miphun ram vialte kha chuh dih in an mah Kawl miphun an ram ah an ser lio nak uknak phung hram a si hi lungfian dih hrim a haumi a si.
Hiti Chinram chuh dih nak a tuahmi Chinmi phun caah harnak aa thuat leng mang tik ah atu Kawl ralkap uknak chinchin nih Chinram micung hremnak fawituk in an vun tuah khawh hi a si. Cu ruangah mah le Chinram ah um kho ti loin ramleng ah tlik le zam nih Chinmi cung a phak hi cu-hlan vialte an mirawi nak a phichuak a si. Cucaah kanmah te kan i uk kho lai maw ti thinlung tiang Laimi cheukhat lak ah a ngeimi vun um zong hi hi bantuk thinlung ngei hna seh ti an mirawinak nih a sermi ruahnak an si dih hna.
Independence hmuh caan lioah ram rian khelnak kong tling in Chinmi nih rak theih rih lo a simi kha Kawl hruaitu nih rawinak ding can ttha ah an rak lak bantuk khi a si. Cu caah Ramkhel rian a rak theimi Kawl hruaitu nih Chinram caah a ttha kho ding uknak bawmh loin a hlen lei in an rak hlen hna a si ti puh awk ngai in ramkhel rian a thiammi hna cu chan lio ram hruaitu hna kha puh awk in a umter hna tu khi a si.
Asinain U Ne Win le a hnuzul ralkap pawl nih mipi thimmi Kawlram bupi cozah kut in hriamnam hmuah chih in uknak nawl an rak chuh hlan can te ah hin Chinmi phun le tlangcung miphun ram hna nih duhdim in mah le ramkulh chung cio ah i-uk khawhnak federal uknak phung in ram bupi uknak phunghram ttial tthanding kha Democracy phung a zulmi UNu le Kawl miphun democracy a ttanhmi nih remh an rak timh ko.
Cucaah atu ah democracy a ttanhmi Kawl miphun he ttang tti in hi ralkap uknak in ttialmi 2008 uknak phunghram hi rawk ding cu democracy a ttanhmi Kawlmi phun le tlangcung miphun vialte ttang tti in tuah hrim ding ruahmi a si cang. Cu ti tuah khawh ding alam ttha bik cu 2010 thimnak ah mee zungah kal loin mee peek lo hrim ding bik hi asi. 2010 thimnak mee nan peek ahcun cu tlangcung miphun vialte ci hmihnak hriamnam in ralkap cozah nih lih le hlenthawinak in kan fehter an ti in an tialmi uknak phunghram kha kan ci hmihnak ah hmang ko u ti mah in thah ding ci hmih ding ah hngawng va chit tluk khi a si. Thahding hngawng cik ding ah cun a ho mikel nih dah an va chit duh lai! mizei hmanh an va i chit duh lai lo.
2010 thimnak ah aa thimding aa timh tuahmi democrscy kan ttanh a timi vialte nih a chung in kan ttuan khawh lai ti an i ruahmi khi thawngchung va luh khi a si ko. Thawngchung in zei dah an tuah khawh ti ding a um. Ralkap MP pakhat nih civil MP pathum paoh kha sual an kawlpeng hna lai. (Parliament members 440 ah mipi thim lomi ralkap ttuan lio 110 an ummi kha ti duhmi asi.) Parliament chung bia an chimmi kongah an kan tlai kho lo ti an i ruat hnga. Asinain Parliament chung bia an chimmi cu tleih cia khih cia in 2008 uknak phunghram nih a chiah cia cang hna. Parliament chungah ralkap duh lomi a bia an chimmi ruang ah ti in an i tleihter hna lai lo. Asinain Parliament lengah sualnak an kawl piak hna lai i thangchia hmui hru ngai in tleih khawhmi tuk an si. Cucu pumpak in nun ning nuamnak ngai ngeih chiah an pek hna lai I, cu kaltakding an siang lai lo I, zeihmanh an tuah ngam lai lo. Thanshwe nih a nawlngeihnak a hmunh ding a hawi le ralkap bawi vialte a rawinak hna kha khoi maw ah kan ttialmi rak rel te u. A rel cangmi zong nan um lai. Kha bantuk longte kha an hman te lai.
Nanmah ramkulh tein uknak hmun nan ngeih ahcun nan ramah zei a chuak lo ti an rak hlen khawh hna caah ni hin ah cu hlennak bia nih a har ngaimi ramkulh ah Chinram kulh a kan sermi hi asi. Cu caah hlan chan ramkulh cozah kan rak ngeih lo ruangah a har ngaimi ramkulh a si hi i chinchiah ding ngai asi. Cuti in chinchiahnak philh ti loin cumaw kan duh hnga ti hacang rial in Chinram kulh upadi sertu le Chinramkulh cozah a um I mah le ramkulh chung ah mah tein i uk khawhmi wunkyi hta-nah vialte Chin mipi thimmi hruaitu nih Chinram cozah a ummi ramkulh a chuah khawh hlan lo chimpeng relpeng doh peng ding a si hi atuchan Chinmi mino nih mahle liangah i khin ding hrim a chan a hung phancang. Dam tein, Lnk.
Source:
From: Lian Uk <lian1@verizon.net>
Subject: [Lai Forum] FW: [SFNA] Chin mipun hi kan mah ten kan ni uk kho hnga ma?
To: chinmiawi1@juno.com, blessedzomi@yahoogroups.com, LAIFORUM@yahoogroups.com, metkhuabo@yahoogroups.com, Rungcin@yahoogroups.com, "'Paw Win Maung Lian'" <amglian@yahoo.com>, po_jonah@yahoo.com, YCCF-International@yahoogroups.com, chinworld.info@gmail.com, chinuniversityalumni@gmail.com
Date: Sunday, July 25, 2010, 8:57 AM
(Cafang fonh a palhmi tamtuk i cafangfonh remh pah chap pah a si)
