Laimi hi kan thatnak le miphun sunglawi kan sinak tampi a um ve ko nain, miphun hme le miphun vanchia taktak kan si tiah ka ruahmi cu, "Hnam" kan zumhmi hi a si. Hi "Hnam" kan zumhmi hi, Lai miphun chan tamtuk hnu ah a kan piltertu le thanchonak dawntu thil nganbik pakhat kan ngeihmi a si. Ruah lengmang ah, hi "hnam zumhnak" nih Laimi hi sal ah a kan tanter. Lairam lawng ah siloin ramdang mifim ram-Europe, America, Australia le Canada tiang in a kan zulh i, sal ah a kan ser.
Krihfa kan si kan ti nain, "Hnam zumhnak" in, Laimi Krihfa kan luat kho rih lo. Laimi kan Jesuh hi, a hme tuk. A cak lo tuk. A derthawm tuk. Zeicatiah kan zumhmi Jesuh Krih nih kan zumhnak le ruahnak a tleng kho lo. Hnam kong ah ka ruat tawn. Laimi Krihfa tampi kan Jesuh hi cu, "Bible nih a chimmi Jesuh taktak khi a phan lo. Laimi nih kan siter duhmi Jesuh tiang lawng a si" ti khi ka ruat tawn. Nang na zumhnak zeidah a lawh ve?
Krihfa kan si kan ti nain, "Hnam zumhnak" in, Laimi Krihfa kan luat kho rih lo. Laimi kan Jesuh hi, a hme tuk. A cak lo tuk. A derthawm tuk. Zeicatiah kan zumhmi Jesuh Krih nih kan zumhnak le ruahnak a tleng kho lo. Hnam kong ah ka ruat tawn. Laimi Krihfa tampi kan Jesuh hi cu, "Bible nih a chimmi Jesuh taktak khi a phan lo. Laimi nih kan siter duhmi Jesuh tiang lawng a si" ti khi ka ruat tawn. Nang na zumhnak zeidah a lawh ve?
Ka ruat lengmang. "Hnam" kan zumhmi nih hin, Lai miphun chung ah, thleidannak fak tuk in a chuahpi. Nisawhnak, thlanglamhnak, neknak, serhsatnak, nautatnak, zeirellonak, zohchuknak le minung sinak thahnak a chuahpi. Hihi mithiang aa timi hna nih "hnam ngei timi an hmuh ning hna a si."
Cun "hnam ngei" tiah timi hna caah thinlung lei theipar chia taktak tam tuk a chuak. "Phuhrunnak, zeihmanh ka silo timi ruahnak ngeihnak, mi kan lo lo timi ruahnak ngeihnak, mi thinlung canh lo nak, ningzahnak, mithmai bitnak, mi zeirellomi ka si timi ruahnak ngeihnak, thachiatnak, lungthin dernak, mah le mah i zumhlonak le zeidang lungthin rawhnak tam tuk a chuahpi." Ngaknu tlangval aaa duh ko mi zong, hi zumhnak ruangah nulepa nih khenkham an tong. Romeo le Julius tuanbia bantuk Laimi kan sining ah tampi aum cang. A pawi tuk.
Laimi hi khua fak pi'n kan ruat maw timi ruah a herh. Mi pakhat khi "hnam ngei" tiah kan ti tik ah, "A sining kan thah" a si. Vawleicung ah hin "Lainawn" hi phun hnih a um. (1) Nunnak lak piak a si; (2) A nunnak lak tunglo in a sining thah zong hi "Lainawn" pakhat a si. Cu hna pahnih lakah, "Nunnak laknak nakin sining thah piak hi, a fak deuh." Thih cu kan thi ko i kan thei ti lo. Kan nung ko tung nain sining thah cu, a fak tuk. Cucaah minung tampi nih, lai cu kan nawng lo nain, minung hawi sining cu tam tuk kan thah tawn hna. Cucaah Laimi hi "Midang sinak a that biktu miphuh pakhat kan si" tiah ka ruah. Cucu "mikip hnam ngei" tiah kan timi hna hi an si.
Laimi hi khua fak pi'n kan ruat maw timi ruah a herh. Mi pakhat khi "hnam ngei" tiah kan ti tik ah, "A sining kan thah" a si. Vawleicung ah hin "Lainawn" hi phun hnih a um. (1) Nunnak lak piak a si; (2) A nunnak lak tunglo in a sining thah zong hi "Lainawn" pakhat a si. Cu hna pahnih lakah, "Nunnak laknak nakin sining thah piak hi, a fak deuh." Thih cu kan thi ko i kan thei ti lo. Kan nung ko tung nain sining thah cu, a fak tuk. Cucaah minung tampi nih, lai cu kan nawng lo nain, minung hawi sining cu tam tuk kan thah tawn hna. Cucaah Laimi hi "Midang sinak a that biktu miphuh pakhat kan si" tiah ka ruah. Cucu "mikip hnam ngei" tiah kan timi hna hi an si.
Ngaknu muisam dawhdawh le tlangval muisam dawhdawh zong an sining kan thahmi hna, an sining lai kan nawnmi hna an tam tuk cang. Cucaah Lairam ah nu zaza, pa zaza, ei-lo sa (els) bantuk in kan chiahmi hna an tlawm lo. An chungkhar sahlawh cingla vialte techin fapar chan tiang an sining kan thah hna. Cucu ruah ah Lai miphun hi miphun vanchia pakhat kan si tiah ka ruat.
Hnam kong hi, ka ngakchiat lio tein ka pawm lo. Ka zum fawn lo. Ka zumh lo caah ka tih fawn lo. Ka tih fawn lo caah, mi zei he paoh ka kawm kho. Ka eiding ti kho. "Hnam a ngei" an timi hna he, kan umti zongah ka zei hmanh a ti bal lo. Zeicatiah ka zumh lo caah ka caah "hnam" cu a um lo i, zeihmanh a si lo. "Zero" hmanh ah "Zero" nakin a niam deuh. Ka thih tiang zong in ka zum hlei lai lo.Ka caah hnam cu sullam a ngei hlei lai lo. Pastor ka si hnu, Krih dawtnak ka theih deuh hnu, Bible le Pathian biatak ka theih deuh hnu chinchin cun ka zum lo chin lengmang. Ka pawm lo chin lengmang.
Cucaah Muko Makazine le CACC Makazine ah "hnam kong" hi ka rak tial hna. Ka thinlung ah a chuak pengmi cu, a diklomi zumhnak "hnam zumhnak" doh hi a si. Zeicatiah "Lih zumhnak le biatak a si lomi doh cu Krihfa kan rian a si." Pathian nih maw ka thinlung ah a chuahter hnga? Pathian nih a ka fialmi maw a si hnga ti cu ka thei lo. Asinain, "Hnam kong hi Laimi fiannak ding caah Pathian nih doh a ka fial a si hnga maw?" timi ka ruat theu tawn. Pathian nih cun ka hnakkhaw ah bia a ka chim lo nain ka thinlung ahcun a chim in ka ruah ve. Cucaah "Ka nun chung hnam kong hi ka doh lai" tiah ka tim.
Zeicatiah Lai miphun hi, "Hnam zumhnak sal" in kan luat lo ahcun, kan miphun chungah thleidannak, nihsawhnak le ningcanglo tinak (injustice) a um peng ding a si. Hnam kong fiang tein theih a duhmi nih cun, Laimi Zumhnak le Western Medicine tiah ca ka tialmi kha rel ahcun a fiang ngaingai lai. Cu ahcun a si taktakmi thil tamnawl ka tial. Missionary Dr. East hmanh kha, Hakha peng khua pakhat ahcun "hnam ngei" ah an ka ruah le eidin zong an ka zorh duh lo a ti. Cu tluk cu kan rak si i, cu thil nih kan ruahnak a rak niamnak a langhter ko.
USA ah Laimi tam tuk kan phan cang. Khua kip ah kan um hna. Vawleicung ram fimbik ah kan um nain Lai zumhnak "Hnam zumhnak" cu kan i pempi chih. Kan pumpi cu USA ah a um nain USA nih khua an ruah ning le thil an hngalh ning cu kan i hrawm kho deuh rih lo. Cucaah khua tam nawn ahcun "hnam zumhnak" zong kan kaltak kho lo. Laimi tamnak khua cheukhat ah a tanglei thil si taktakmi tlawmte ka van tial:
1. Laimi pakhat cu "Hnam nih a rak ka tuah; ka molh; ka paw a fak; ka thi deng" a ti. Sibawi te nih an zoh. A phunphun in ah hneksak dih hnu ah, "Hnam nih a ka tuah tiah a rak ruah hrawng a ngakchiat lio ah, na paw ah rungrul (infection) a rak um. Cu rungrul nih na ril a rak hmatter i, hnai a rak khuar. A dam cu a dam cang nain, hma-hnai cu na pawchung ah aa dil caah, cu nih atu i damlonak hi a chuahpimi a si; a hnai cu dawp i chuah a hau" tiah an ti. An chuah piak i a dam.
2. A dang pakhat cu fak ngai in a zaw. A mang a chia. "Hnam nih a ka tuah" tiah a ti. Biatak tein an chek an zoh tikah "Cancer na si" tiah an ti than.
3. A dang pakhat cu, "A ha a fak tuk. Rawl a ei kho ti lo. A ha nih le a tha mi a lo fawn. Cucaah thichia a si" tiah a puh. X-ray in an zoh i, "Na ha kuat aa tim. A chungah rungrul a um caah a fak. A fakmi pawng ummi ha dang zong hi, a chonh lai caah, a hlankan in phawi chih an hau" tiah a thami haa zong an phawi chih than. A dam hawi ko.
4. A dang pakhat cu, "Amang a chia. Tihphannak a ngei. A lau. A paw a fak. A kutke a sawm. A ther. A khua a sik. A paw a fak. Lungfim lo dengmang in a um." Amah nih cun a mang a chiat tik ah, "thichia" a puh. Sizung ah an zoh i, a thi an chek tik ah, "Na thi ahpotessium, Iron le calcium na bau tuk caah a si" tiah an ti. An thlawp i a dam than.
5. Mi pakhat cu lungfim lo in a um. Bialo le bialo a chim. A mah nih cun "thichia le hnamrung" a puh. Doctors te nih a thi an chek; a phunphun in voi tam tuk an hniksak; bia tam tuk an hal. A donghnak a phi an chuahmi cu, "Hihi cu cultural disease (nunphung nih a chuahtermi damlonak) a si. USA cu an nunphung a rit tuk le nangmah bantuk in ramdang in a rak pemmi hna, mi tampi an damlonak pakhat 'stress' na si" tiah an ti. Lungthin daihnak si an pek i a dam diam. Nihin ni tiang rian a tuan peng ko.
Hi a cunglei thil (5) hi Laimi tambik nih kan tonmi thil an si. Western Medicine fimnak in zoh ahcun, theih khawhmi deuh an rak si ko hna. Asinain Laimi cu fimnak le theihhngalh ah kan rak bau tuk caah, kan damlo paoh ah "thichia, hnam, khuachia, khuavang, inn-hmun suar le lo-hmun suar kan rak puh." Cucaah "theihhngalh" (knowledge) tam deuh ngeih tik ahcun, "hnam zumhnak" lo te lai.
Cucaah Muko Makazine le CACC Makazine ah "hnam kong" hi ka rak tial hna. Ka thinlung ah a chuak pengmi cu, a diklomi zumhnak "hnam zumhnak" doh hi a si. Zeicatiah "Lih zumhnak le biatak a si lomi doh cu Krihfa kan rian a si." Pathian nih maw ka thinlung ah a chuahter hnga? Pathian nih a ka fialmi maw a si hnga ti cu ka thei lo. Asinain, "Hnam kong hi Laimi fiannak ding caah Pathian nih doh a ka fial a si hnga maw?" timi ka ruat theu tawn. Pathian nih cun ka hnakkhaw ah bia a ka chim lo nain ka thinlung ahcun a chim in ka ruah ve. Cucaah "Ka nun chung hnam kong hi ka doh lai" tiah ka tim.
Zeicatiah Lai miphun hi, "Hnam zumhnak sal" in kan luat lo ahcun, kan miphun chungah thleidannak, nihsawhnak le ningcanglo tinak (injustice) a um peng ding a si. Hnam kong fiang tein theih a duhmi nih cun, Laimi Zumhnak le Western Medicine tiah ca ka tialmi kha rel ahcun a fiang ngaingai lai. Cu ahcun a si taktakmi thil tamnawl ka tial. Missionary Dr. East hmanh kha, Hakha peng khua pakhat ahcun "hnam ngei" ah an ka ruah le eidin zong an ka zorh duh lo a ti. Cu tluk cu kan rak si i, cu thil nih kan ruahnak a rak niamnak a langhter ko.
USA ah Laimi tam tuk kan phan cang. Khua kip ah kan um hna. Vawleicung ram fimbik ah kan um nain Lai zumhnak "Hnam zumhnak" cu kan i pempi chih. Kan pumpi cu USA ah a um nain USA nih khua an ruah ning le thil an hngalh ning cu kan i hrawm kho deuh rih lo. Cucaah khua tam nawn ahcun "hnam zumhnak" zong kan kaltak kho lo. Laimi tamnak khua cheukhat ah a tanglei thil si taktakmi tlawmte ka van tial:
1. Laimi pakhat cu "Hnam nih a rak ka tuah; ka molh; ka paw a fak; ka thi deng" a ti. Sibawi te nih an zoh. A phunphun in ah hneksak dih hnu ah, "Hnam nih a ka tuah tiah a rak ruah hrawng a ngakchiat lio ah, na paw ah rungrul (infection) a rak um. Cu rungrul nih na ril a rak hmatter i, hnai a rak khuar. A dam cu a dam cang nain, hma-hnai cu na pawchung ah aa dil caah, cu nih atu i damlonak hi a chuahpimi a si; a hnai cu dawp i chuah a hau" tiah an ti. An chuah piak i a dam.
2. A dang pakhat cu fak ngai in a zaw. A mang a chia. "Hnam nih a ka tuah" tiah a ti. Biatak tein an chek an zoh tikah "Cancer na si" tiah an ti than.
3. A dang pakhat cu, "A ha a fak tuk. Rawl a ei kho ti lo. A ha nih le a tha mi a lo fawn. Cucaah thichia a si" tiah a puh. X-ray in an zoh i, "Na ha kuat aa tim. A chungah rungrul a um caah a fak. A fakmi pawng ummi ha dang zong hi, a chonh lai caah, a hlankan in phawi chih an hau" tiah a thami haa zong an phawi chih than. A dam hawi ko.
4. A dang pakhat cu, "Amang a chia. Tihphannak a ngei. A lau. A paw a fak. A kutke a sawm. A ther. A khua a sik. A paw a fak. Lungfim lo dengmang in a um." Amah nih cun a mang a chiat tik ah, "thichia" a puh. Sizung ah an zoh i, a thi an chek tik ah, "Na thi ahpotessium, Iron le calcium na bau tuk caah a si" tiah an ti. An thlawp i a dam than.
5. Mi pakhat cu lungfim lo in a um. Bialo le bialo a chim. A mah nih cun "thichia le hnamrung" a puh. Doctors te nih a thi an chek; a phunphun in voi tam tuk an hniksak; bia tam tuk an hal. A donghnak a phi an chuahmi cu, "Hihi cu cultural disease (nunphung nih a chuahtermi damlonak) a si. USA cu an nunphung a rit tuk le nangmah bantuk in ramdang in a rak pemmi hna, mi tampi an damlonak pakhat 'stress' na si" tiah an ti. Lungthin daihnak si an pek i a dam diam. Nihin ni tiang rian a tuan peng ko.
Hi a cunglei thil (5) hi Laimi tambik nih kan tonmi thil an si. Western Medicine fimnak in zoh ahcun, theih khawhmi deuh an rak si ko hna. Asinain Laimi cu fimnak le theihhngalh ah kan rak bau tuk caah, kan damlo paoh ah "thichia, hnam, khuachia, khuavang, inn-hmun suar le lo-hmun suar kan rak puh." Cucaah "theihhngalh" (knowledge) tam deuh ngeih tik ahcun, "hnam zumhnak" lo te lai.
Minung cu kan umnak khua-ram le nunphung hawih in kan thang. Khua kan ruat. Tahchunhnakah, kan fale cu USA ah an chuak. Lairam ah an thang ti lo i, "hnam" kong hrimhrim an thei lo. An theih lo ahcun zumh awk zong a um lo. An zumh lo ahcun zawt awk le molh awk zong a tha lo. An zawt le an molh ahcun "hnam" an puh fawn lai lo. Thil dangdang an puh ko lai. Ka fale thisen cu 100% Laimi an si nain, an thannak hmunhma, nunphung, fimnak, sining le theihhngalh (knowledge) aa dan caah, "hnam" kong chimh ahcun, "What?" ti hrawng lawng a dong ding khi a si. A pawm in an pawm kho lai lo. Chimh ahcun, "How" zeitindah a si khawh an ti men ko lai. Cucu kai lawmh ngaimi a si.
Kan fale cu Laimi taktak an si nain, Pathian nih nih ramdang ah a chuahter hna i, ramtha le nunphung tha ah an chuak. An khuaruahmi hi "logic" (zumh tlak si maw silo) timi le "scientific a si maw" (teihpan-ni in a dik maw?) timi lawng tein khua a ruat ding an si. Cucaah an nih cu "Hnam" zumhnak sal in an luat. An nih cu "Hnam zumhnak nih sal ah a tlai kho ti hna lai lo."
Nunphung thlen hi a har tuk. Kum tamtuk zumhmi le nunpimi cu hrawh a fawi lo. Kan thisen ah a nun tuk caah a si. CACC Makazine ah siseh, Muko ah siseh "hnam" umlonak kong ka rak tialmi zong a pawmmi an um i, a pawm bak lomi an um ve. Ka "welcome" veve hna. Atu ka tialmi ca zong, micheu khat nih a pawm lo mi tampi an um ko lai. Kei ka dirhmun le zumhnak cu, ka tial ning taktak te hi a si. "Hnam" hi ka zum lo. Zei tiah "Biatak" a si lo caah a si. Ka zumh lo caah, "Hi hnam zumhnak hi, ka thih tiang doh ding ka tim." Zeicatiah cucu Pathian nih ka thinlung ah a ka fianter ve mi a si tiah ka ruah caah a si.
Ka doh lai ka ti tik ah, a ruang a um. Hnam ka pawm lo nak a ruang cu, Bible ruangah a si. Zeidang ruangah a si lo. Ka farle le ka tunu zong a molhmi le bialo bialo chimmi an um ko. A paw fakmi, a ha fakmi le a phunphun an um ko. Zei ruang a si cu ka thei lo nain, "hnam" cu ka puh kho hrimhrim lo. Minung kan damlonak cu ruang tam tuk a um. A ruang chim cawk lo le theih khawhlomi tam tuk a um. Nitlaklei zeitluk doctor thiam le seh thilri tha zong nih a hngalh khawhlomi damlonak a um ve ko.
Cucah molhnak zong a ruang tam tuk a um kho i, "Laimi nih hnam rumro kan puhmi cu, a taktak silo in kan zumhnak kan nunphung ruang tu ah a si deuh." Cu kan zumhnak le nunphung cu "khuachia nih caan tha lak riangmang in, minung min in aa chim tikah, aa chimmi min paoh kha "hnam ngei" kan ti cang hna. Cuticun hnam aa thawknak a si. Zohchuknak, zei rellonak le nambehnak in aa thawk.
Bible kan zoh tik ah, Lai bible ah "hnam ngeimi nu" (Exodus 22:18) timi khi Mirang ahcun "witch" (KJV) le "sorceress" (NIV, NLT, NASB) ah an leh. Cun "hnam-ngei" (Deuteronomy 18:11) tiah an lehmi khi, Mirang bible ahcun "witch (KJV)" asiloah "sorceress" tiah an leh (NIV, NLT, NASB) than.
"Witch" le "sorceress" hi aa khatmi an sinung le an tuahmi aa khatmi an si ko. Cucaah hi hna kong hi kan fian deuhnak ding caah, an tuanbia le sining ruah le tuak a hau. Nichuah Laifang ram (Middle East) le Mesopotamia ram hrawnghrang i an biaknak, ni fatin te an nunning, an sining le nunphung ah zei dah an rak si timi zoh a herh.
Exodus 22:18 nak ahcun Hebrew biafang ahcun "nu" caah hmanmi biafang a si. Exodus 18:11 nak ahcun "pa" caah hman a si "sorcery" tiah Mirang ah an tial. Nu zong pa zong nih an rak hmanmi a si kho tinak a si. Nichuah Laifang ram le Mesopotamia hrawng ahcun hi fimnak hi, cawn le thiam khawhmi an rak si.
Cucaah Lai bible ah "hnam" tiah a lehmi biafang "witch" "sorcerer" "sorceress" timi hna khi, Laimi nih hnam kan timi phun an si lo. Cu thil nih a langhtermi cu "Bible ah hin Laimi nih hnam kan timi phun a um lo" ti a fianter. Laimi bible lettu hna nih, "Exodus 22:18 nak le Deuteronomy 18:11" zawn i bible biafang kan lehmi, "hnam ngeimi nu" timi le "hnam ngei" timi hi thlen a herh. Zeicatiah "Laimi nih kan timi hnam phun an si lo caah a si."
Rev. Adoniram Judson nih a lehmi Kawl bible ahcun, "sorceress" timi khi "sungmah (Ex. 22:18) tiah a leh. "Sorcery" (Deut 18:11) khi, "weit-za a tat" (Deut 18:11) tiah a leh. Kawl sining zoh tik ah, "Sung" timi a um. "Sung-mah" timi a um nain "Sung-hti" timi a um lo. Sung-mah timi biafang hna hi, Kawl nih "Nu hna neknak in an rak auhnak hna biafang in aa thawkmi a si." Cun "weit-za a tat" cu cawn le thiam khawhmi a si tinak a si. Cun Kawl tuanbia zoh tikah, Minung fimnak sannak hmun-Yangon le Mandaly le khuapi dang- ah "sung" hi um in an ruat lo. Zaw-ne, Irrawaddy Nelrawn le a dang Kawl khuate pawl, fimnak thancho lonak hmun lawngah a um in an ruah. An fim deuh paoh ahcun a lomi thil a si. Kawl tuanbia zoh tikah, hnam zummi hi, "Ruahnak le tuaktannak ah, a thangcho lo mi lawngte an si" timi kan hmuh khawh.
Minung hi bible leh zong a biapi. Cun Bible hi tlaih sual zong a pawi tuk. "Pathian bia asi" ti rumro in kan i tlaih le bible nih a ti ning paoh in kan tuah taktak lai ti ahcun, "thahnawn ding" kan tam tuk hnga. Bible an rak i tlaih ning a dik lo caah le minung an rak hruh tuk lehpek caah, "hnam" he pehtlai in vawleicung ah ngaihchia taktak a simi tuanbia hi Krihfa ram-Europe le America- bak ah a rak chuak.
Europe zong ah an rak thancho hlan ahcun, "hnam tuah" cu an rak zumh ve i, "hnam ngeimi a si" timi ruangah patar, nuhmei le nu tam tuk an rak thah hna. Cucu "witch hunting" (hnam ramvaih) tiah an rak ti. Kum zabu 16nak in 18nak tiang a rak chuak i, abik in aa rungveng kho lomi lunghrinhmi nutar hi an rak thah khun hna. An tuak tikah minung zapite thahmi hi 400,000 in 600,000 kar an si lai ti a si. "Hruh le bible ningcang lo tlaih" hi a rak pawi taktak. Hi chan Krihfa hruaitu tampi hi, tu chan Iraq ramISIS nak in an sual deuh.
USA zong ah, "Salem khua" ah nu tamlak te "hnam ngei" timi ruangah taza an rak cuai hna. February 1692-May 1693 karlak ah a si. Cucu Salem witch trials ti a si i, cauk le capar rel ding tampi a um. Minung 20 an rak thah hna. Nu 14 an i tel i nu pakhat cu hri in an thlai. A dang upa (3) le ngakchia (2) cu thawnginn ah an rak thi. Kum zabu 17 nak ah Massachusetts le Connecticut ah upa nu 12 an rak thah cang hna. Hi thil hi, hruh ruang le zumhnak hman lo ruang le Bible hman lo in tlaih ruangah a chuakmi a si. An fim tik le Pathian biatak an theih tik ahcun, an palh timi kha vawleicung pumpi theih in tuanbia nih a chim cang.
Hi bantuk in Krihfa an si ko nain, mithah lainawn tiang hna an rak ngamh i an rak tuahmi a ruang cu, Bible ah "witch/sorceress" cu nan nunter hna lai lo" timi ruang ah a rak si. Abik in Biakam Hlun Bible hi, minung nunphung, upadi le vawlei sining hawih in tialmi tampi a rak um i, chan tiluan hawih in zulh le hman awk tha ti lo mi zong an um ve cang. Judah mi zumh ning hawih in an tial caah, kan Laimi sining he aa tlaklomi zong an um ve.
"Witch" le "sorceress" hi aa khatmi an sinung le an tuahmi aa khatmi an si ko. Cucaah hi hna kong hi kan fian deuhnak ding caah, an tuanbia le sining ruah le tuak a hau. Nichuah Laifang ram (Middle East) le Mesopotamia ram hrawnghrang i an biaknak, ni fatin te an nunning, an sining le nunphung ah zei dah an rak si timi zoh a herh.
Exodus 22:18 nak ahcun Hebrew biafang ahcun "nu" caah hmanmi biafang a si. Exodus 18:11 nak ahcun "pa" caah hman a si "sorcery" tiah Mirang ah an tial. Nu zong pa zong nih an rak hmanmi a si kho tinak a si. Nichuah Laifang ram le Mesopotamia hrawng ahcun hi fimnak hi, cawn le thiam khawhmi an rak si.
Cucaah Lai bible ah "hnam" tiah a lehmi biafang "witch" "sorcerer" "sorceress" timi hna khi, Laimi nih hnam kan timi phun an si lo. Cu thil nih a langhtermi cu "Bible ah hin Laimi nih hnam kan timi phun a um lo" ti a fianter. Laimi bible lettu hna nih, "Exodus 22:18 nak le Deuteronomy 18:11" zawn i bible biafang kan lehmi, "hnam ngeimi nu" timi le "hnam ngei" timi hi thlen a herh. Zeicatiah "Laimi nih kan timi hnam phun an si lo caah a si."
Minung hi bible leh zong a biapi. Cun Bible hi tlaih sual zong a pawi tuk. "Pathian bia asi" ti rumro in kan i tlaih le bible nih a ti ning paoh in kan tuah taktak lai ti ahcun, "thahnawn ding" kan tam tuk hnga. Bible an rak i tlaih ning a dik lo caah le minung an rak hruh tuk lehpek caah, "hnam" he pehtlai in vawleicung ah ngaihchia taktak a simi tuanbia hi Krihfa ram-Europe le America- bak ah a rak chuak.
Europe zong ah an rak thancho hlan ahcun, "hnam tuah" cu an rak zumh ve i, "hnam ngeimi a si" timi ruangah patar, nuhmei le nu tam tuk an rak thah hna. Cucu "witch hunting" (hnam ramvaih) tiah an rak ti. Kum zabu 16nak in 18nak tiang a rak chuak i, abik in aa rungveng kho lomi lunghrinhmi nutar hi an rak thah khun hna. An tuak tikah minung zapite thahmi hi 400,000 in 600,000 kar an si lai ti a si. "Hruh le bible ningcang lo tlaih" hi a rak pawi taktak. Hi chan Krihfa hruaitu tampi hi, tu chan Iraq ramISIS nak in an sual deuh.
USA zong ah, "Salem khua" ah nu tamlak te "hnam ngei" timi ruangah taza an rak cuai hna. February 1692-May 1693 karlak ah a si. Cucu Salem witch trials ti a si i, cauk le capar rel ding tampi a um. Minung 20 an rak thah hna. Nu 14 an i tel i nu pakhat cu hri in an thlai. A dang upa (3) le ngakchia (2) cu thawnginn ah an rak thi. Kum zabu 17 nak ah Massachusetts le Connecticut ah upa nu 12 an rak thah cang hna. Hi thil hi, hruh ruang le zumhnak hman lo ruang le Bible hman lo in tlaih ruangah a chuakmi a si. An fim tik le Pathian biatak an theih tik ahcun, an palh timi kha vawleicung pumpi theih in tuanbia nih a chim cang.
Hi bantuk in Krihfa an si ko nain, mithah lainawn tiang hna an rak ngamh i an rak tuahmi a ruang cu, Bible ah "witch/sorceress" cu nan nunter hna lai lo" timi ruang ah a rak si. Abik in Biakam Hlun Bible hi, minung nunphung, upadi le vawlei sining hawih in tialmi tampi a rak um i, chan tiluan hawih in zulh le hman awk tha ti lo mi zong an um ve cang. Judah mi zumh ning hawih in an tial caah, kan Laimi sining he aa tlaklomi zong an um ve.
Bible tuanbia ruah setmat ah, minung cu Adam le Eve cithlah viar kan si. Buanchukcho hi BC 4004 BC tiah an ti. A cheu nih an tuak setmat tikah 2348 BC ah a si an ti. Zeipoh va si ko seh. Minung dihlak hi buanchukcho hnu chuakmi kan si. Noah cithlah kan si hna. Pa pakhat, nu pakhat chung chuak kan si. Tiiram, khuacaan, eidin, umnak hmunhma aa dan caah kum tam tuk kan um tik ahcun, Mirang, Minak, samkir, sam ding, mi-eng ti'in a phunphun kan chuak.
Zeibantuk kan si zong ah Bible hi Pathian bia a si i, a dik si ahcun "Bible ah hnam a um lo." Holh lettu kan Laimi sinak he aa naih bik in an leh bia tu a si. Unau chuakkhat chung in "Pakhat hnam ngeih i, a dang pakhat ngeih lo zong" cu "logic le scientific" phun in zoh tik ah a si kho lo.
Cucaah "Hnam a zummi" paoh au, Pastor kan si zong ah, evangelist kan si zongah, zeibantuk Krihfa kan si zongah, Bible bia le Pathian bia a pawm lomi kan si timi kha kan i fian a herh. Zeicatiah Bible ah hnam a um lo caah, Pathian nih a sermi a si lo. Minung nih an ser chawmmi a si. Kan umter chawmmi a si.
Laimi mifim cathiam, ramdang phanmi le abikin ram hruaitu le biaknak hruaitu hna nih Bible le Pathian bia hi thuk deuh in ruah le i tlaih i, Laimi kan zumhnak "hnam zumhnak" hi, doh le hloh a herh. Culoahcun kan miphun chung ah a diklo mi zumhnak nih, kan khuaram ah zomhtaihnak, thleidannak, nihsawh thlanglamhnak, serhsatnak le thangchiatnak a dong kho ding a si ti lo.
Catialtu: Rev. Dr Hai Vung Lian
Semnak Lairam Blog ah Dr. Hai Vung Lian nih capar thatha a tialmi rel khawh a si.
Semnak Lairam Blog ah Dr. Hai Vung Lian nih capar thatha a tialmi rel khawh a si.
