Apr 21, 2017

Lai Min Tialning. By- L Sui Kung Ling


LAI MIN TTIALNING

Min hi “Sinak/sining” (Identity) langhternak fawibik a si. Minung le miphun identity langhternak le humhhak kilvennak hi a lam tampi a um. Tch., ah nunphung, holh le ca, min, puai le lam, hni le puan, tbt. Hi hna lak ah hin min isakning le ittialning hi a biapi bik hmanh a si tiah ka ruah. Zeicahtiah, min hi thil pakhat khat a sining kan theihnak, kan tthen khawhnak, kan hngalhkhawhnak hmasabik a si zungzal.

Laimi kan min ttialning hi hmuh le rel cangka in a fiang colh mi a si. Kan min fang kan hnakhaw nih a theih cangka in nu min le pa min zong a tliang colh, a fiang colh mi a si. Hlan in Lai min kan ttial tawnning le atu lio mi cheukhat nih min ittialning a tanglei ah hin ka hun langh ter. Tulio micheu nih ttialning hi “Ttial tawnlo ning” tiah a tlang ka pek i rel cio tuah u. Voikhat relnak in theih an har ngai. Tch. ah Zaathangchung pa Chan Awi cu a phun he a min ttial tikah “Chanawi Zaathang” a si. “Chanawi” hi “Cha-nawi”, asilo ah “Chan-awi” tiah zeideuh dah a min auhning awchuah a si ti theih a har. A donghnak ah “i” aa tel caah Mizo nu a si tiah ruah khawh a si fawn. Sihmanhsehlaw, hi min ngeitu hi “pa” bak a si fawn. Hi bantuk hin harnak le laklawhnak a um hi al awk a ttha lo. Hi bantuk hin Chumawi, Sangawi, Lalawi, Hrangawi, Lianuk, Hranguk, Ttialawi, Thlaawr (Thlaor), Cungawr (Cungor), Niawi, Saiiang, Zaiang, Zaiiang, Sungeng, Sungiang, tbt. hna zong hi Laimin ah a fiang kho lo. Sihmanhsehlaw Chum Awi, Sang Awi, Lal Awi, Hrang Awi, Lian Uk, Hrang Uk, Ttial Awi, Thla Awr (Thla Or), Cung Awr (Cung Or), Ni Awi, Sai Iang, Za Iang, Zai Iang, Sung Eng, Sung Iang, tbt. in ttial tawnning te hi a fiang pup ko i zeitluk in dah a tthat!!!


I. Minfang lawngin

Ttial tawn ning:
Pa: Chan Awi, Ni Awi, Thla Awr, Za Thawng Lian, Van Za Bawi Mang,
Nu: Ngun Zi, Sai Iang, Za Iang, Zai Iang, Sung Iang, Ngun Ttha Iang, Sui Za Iang Hnem

Ttial tawn lo ning:
Pa: Chanawi, Niawi, Thlaawr, Zathawnglian, Vanzabawimang
Nu: Ngunzi, Saiiang, Sungiang, Zaiang, Zaiiang, Nguntthaiang, Suizaianghnem


II. Bible min ilak tikah

Ttial tawn ning:
Pa: Solomon Chan Awi, Paul Ni Awi, Andrew Thla Awr, Peter Za Thawng Lian, Job Van Za Bawi Mang
Nu: Elizabeth Ngun Zi, Naomi Sai Iang, Rebecca Sung Iang, Mary Za Iang, Shalom Zai Iang, Esther Ngun Ttha Iang, Ruth Sui Za Iang Hnem

Ttial tawn lo ning:
Pa: Solomon Chanawi, Paul Niawi, Andrew Thlaawr, Peter Zathawnglian, Job Vanzabawimang
Nu: Elizabeth Ngunzi, Naomi Saiiang, Rebecca Sungiang, Mary Zaiang, Shalom Zaiiang, Esther Nguntthaiang, Ruth Suizaianghnem


III. Chngkhar/Phun min ilak tikah

Ttial tawn ning:
Pa: Chan Awi Zathang, Ni Awi Bawitlung, Thla Awr Cinzah, Za Thawng Lian Hlawnceu, Van Za Bawi Mang Khenglawt
Nu: Ngun Zi Zathang, Sai Iang Thangngan, Sung Iang Cinzah, Za Iang Cinzah, Zai Iang Hlawnching, Ngun Ttha Iang Hlawnceu, Sui Za Iang Hnem Khenglawt

Ttial tawn lo ning:
Pa: Chanawi Zathang, Niawi Bawitlung, Thlaawr Cinzah, Zathawnglian Hlawnceu, Vanzabawimang Khenglawt
Nu: Ngunzi Zathang, Saiiang Thangngan, Sungiang Cinzah, Zaiang Cinzah, Zaiiang Hlawnching, Nguntthaiang Hlawnceu, Suizaianghnem Khenglawt


IV. Bible min he Chungkhar min he ilak tikah

Ttial tawn ning:
Pa: Solomon Chan Awi Zathang, Paul Ni Awi Bawitlung, Andrew Thla Awr Cinzah, Peter Za Thawng Lian Hlawnceu, Job Van Za Bawi Mang Khenglawt
Nu: Elizabeth Ngun Zi Zathang, Naomi Sai Iang Thangngan, Rebecca Sung Iang Cinzah, Mary Za Iang Cinzah, Shalom Zai Iang Hlawnching, Esther Ngun Ttha Iang Hlawnceu, Ruth Sui Za Iang Hnem Khenglawt

Ttial tawn lo ning:
Pa: Solomon Chanawi Zathang, Paul Niawi Bawitlung, Andrew Thlaawr Cinzah, Peter Zathawnglian Hlawnceu, Job Vanzabawimang Khenglawt
Nu: Elizabeth Ngunzi Zathang, Naomi Saiiang Thangngan, Rebecca Sungiang Cinzah, Mary Zaiang Cinzah, Shalom Zaiiang Hlawnching, Esther Nguntthaiang Hlawnceu, Ruth Suizaianghnem Khenglawt


V. Fa min in min ittial tikah

A hmanmi: Chan Awi pa, Za Thawng Lian pa, Ngun Zi nu, Sui Za Iang Hnem nu

A hmanlo mi: Chan Awi Pa, Za Thawng Lian Pa, Ngun Zi Nu, Sui Za Iang Hnem Nu.
Hika zon ah “Pa” le “Nu” hi cafang ngan in ttialding an si lo. Hi ti “P” le “N” a ngan in ttial ahcun “Chan Awi Pa” ningpi hin min a si tinak a si. Min fang hna hi cafang ngan in thawk a si i nu le pa sinak (common gender) tu cu cafang hme in “pa”, “nu” tiah tial ding a si.
[Theihawk: "Pa" le "Nu" tiah cafang ngan in "P" le "N" hman cu minung min a si ti lo. Minung min ai ah hman a si lo. Kan biakmi Pathian le Khuazingnu min ai-awh lawng ah hman a si. Abik in Krihfa mi nih kan biakmi Pathian min kan ttial tikah Pathian, Amah, kan Pa Pathian tiah kan hman. Cafang hme in pathian, amah, kan pa pathian, tiah kan ttial ahcun khuachia min le minung, thilri min tluk men lawng a si.]
Cun, Chanawipa, Zathawnglianpa, Ngunzinu, Suizaianghnemnu ti zong in pehdih in ttial ding a si lo. Hitin kan ttial ahcun phunmin, hmun le ram min bantuk ah ruah a si cang. Zch: Zaathang, Hlawnceu, Bawipatlang, tbt in. Mizo ttialning in kan zoh tikah pumpak min in hmuh a si i nu a si le pa a si a fiang lo. Mizo Ttialning kan ilak ve vekvek ahcun "a" le "i" a donghnak ah kan chiah ve awk si ko. Cucun Mizo ah ruah kan si ve ko hnga. Cucaah peh in kan ttial tikah min ngeitu Chanawi, Zathawnglian, Ngunzi, Suizaianghnem hna i an pa le an nu sinak common gender a langhnak "pa" le "nu" khi tthen in ttialding in ka ruah. Cu lo ahcun min pumpi a silo ah thilri min ah a kal/cang. Mizo nawn cawn rumro in micheu nih nan kan ttial pi tikah kan Laimin a fiang kho ti lo.

Cun fale dawtnak min in ittial tikah:
A hmanmi: Chanchan pa, Lianlian pa, Ukza pa, Thawngttha nu, Sisi nu, tbt.
A hmanlo mi: Chanchanpa, Lianlianpa, Ukzapa, Thawngtthanu, Sisinu, tbt. in peh lo ding. Chanchan Pa, Lianlian Pa, Uk Za Pa, Thawng Ttha Nu, Sisi Nu tbt. in "P" le "N" hna cafang ngan in ttial lo ding.
Cun Chan Chan Pa, Lian Lian Pa, Uk Za Pa, Thawng Ttha Nu, Si Si Nu, tbt. in ttialding zong a si lo. Hitin ttial ahcun Tch: "Chan Chan Pa", "Lian Lian Pa" ningpi hin sakmin pumpi ah ruah a si cang.

Note:
1. Fale min in ittial hi zapi biaruahnak le zapi sin cattialnak ah hmanding a si lo. Kan min pum in ttialding a si. Zapi sin cattial tikah kan hmanmi kan min kha atu le tu thlen ding zong a si lo.
2. Hawikom i auhnak Kawicung, Pahnin, Lianlian, Suite, Nawnku, tbt. zong zapi sin ca thlah/ttial tikah hman lo le telh lo a ttha. Hman lo ding zong a si ko. Hitin kan hman ahcun zapi/group upat lo a si i hruh kan co fawn lai.
3. Ka kawi ttha, ka upa, ka nau pa, ka tu pa, ka tu nu, tbt. zong hman lo ding a si (zapi huap in “ka” can ah “kan” hman ttung lo ahcun).
Hi bantuk pawl hi cu mah le pumpak cio, mah le address (ID) cio ah ikuat tikah hman ding a si. Mah bantuk pumpak cakuat le i biakchonhnak ahcun minfak zong hman a ttha lem ve lo.
VI. Min ah Full stop ( . ) chiah kong

Laimi nih kan min hmai ah Pu le Pi, Tlangval le Nungak, Pa le Nu, Salai le Mai pawl kan hman. Acung i ttial cang bantuk khin. Micheu nih hi pawl kan hman tikah "Pu. Rung Kung", "Pi. Par Iang" tiah Pu le Pi hmai ah full stop ( . ) kan chiah. Mah hi a dik lomi a si. Full stop ( . ) chiah cu Biafang tling a si lo, a tawinak lawng a si tinak a si. Mirang min ah "Mr. Roland Brown", "Ms. Elenna" tbt in an hman ve. "Mister Roland Brown", "Miss Elenna" ti bantuk in a tling in ttial ahcun full stop ( . ) a hau ti lo.
Hi bantuk in Laimin ttial tikah a kal ve awk a si. Pu le Pi, Salai le Mai tbt pawl hi biafang tling an si cang ca ah ( . ) a hau ti lo. Zohchunh:

A dikmi ttialning
-Pu Rung Kung, Tlangval Thawng Hlei Mang, Pa Cung Uk Lian, Salai Mang Kung tbt in
Atawinak in ttial hei siseh law:
-P. Rung Kung, Tv. Thawng Hlei Mang, P. Cung Uk Lian, Sl. Mang Kung tbt in si a hau hnga
-Pi Par Iang, Nungak Sung Ttha Par, Nu Dawt Hnem Sung, Mai Par Hlei Sung, tbt in
Atawinak in ttial hei siseh law:
-P. Par Iang, Ng. Sung Ttha Par, N. Dawt Hnem Sung, Mi. Par Hlei Sung, tbt in si a hau hnga
Hitin a tawinak in tialning phung kan zulh ve i kan ttial tikah aa cawh dih. A fiang fawn lo, aa dawh fawn lo.

Adik lo mi ttialning
:
-Pu. Rung Kung, Tlangval. Thawng Hlei Mang, Pa. Cung Uk Lian, Salai. Mang Kung tbt in
-Pi. Par Iang, Nungak. Sung Ttha Par, Nu. Dawt Hnem Sung, Mai. Par Hlei Sung, tbt in


L Sui Kung Ling
2008

MIN TIAL NING (Kan Min Tial Ning) ( How To Write Proper Names)-By - C. Laiki (C. Liankil )

Chin Min Ttialning le Identity. By Luke Sui Kung Ling

MINUNG MIN TIAL NING (How to write proper names). By- C. Laiki