Apr 13, 2017

Jesuh Hi Zei Ni Set Ah Dah Athih? Catialtu- Hai Vung Lian

Jesuh thlan timi "Garden's Tomb" 
Jesuh hi B.C 4 hrawng ah a chuak i AD 33 tluk ah a thi tiah ruah asi. Hi vawlei ah kum 33 kuakap lawng a nung. Pathian rian kum 3 te lawng a tuan manh. Jesuh a nun lio ah hin, atuanbia hi an rak tial lo. A thih hnu pi lawng ah an tialmi asi.
Catialtu hna nih an mah le uarmi hawih cio lawng in ca an tial. Jesuh a riantuannak, thil khuaruahhar a tuahnak, mizaw a damhnak le mithi a thawhternak tibantuk lawngte hi an uar i, an tial. Amah a tuanbia (biography) hi an uar lem lo caah, an rak tial lo asi kho men.

Cucah Jesuh hi zeitik set dah a chuah? Zeitik kum sette ah dah a thih? Cawn ni zeizat ni ah dah a thih? Zeitik ni le caan sette ah dah a thawh? timi pawl hi an rak uar (interest) tuk lo i, hi kong hi pakhat hmanh an tial lo. Cucaah tu chun ni ah, Christmas Ni le Thawhthan Ni kong zongah buainak le elnak tampi a chuak theu tawn. Acunglei biahalnak hna hi, Krih thih hnu kumzabu AD pakhat le cheu hrawng in an rak i buaipi pah cangmi biahalnak an si.

College ka kai lio ah, khua chungkhat Sabath pa nih cun, "Christmas Ni zong hi a dik lo. Zarhpi Ni zong adik lo. Ningani ah Jesuh athi nan timi zong a dik lo. Jesuh hi Ningani (Friday) ah a thih ahcun, Zarhpini zingka ah nan thawhter le ni khat le cheu lawng pei vawlei chungah a um ko cu. Baptist zong, CJC le UPC zong nih nan palh dih" tiah a rak ka ti. Cu caan thawk in, Jesuh thihnak le thawhthannak kong hi, ka ruat ve lengmang.

Jesuh chan lio i Judah ram thlan pakhat
Thawhthan Kan Hman Ning

Protestant Krihfabu nih cun, a ni le caan hi biapi tuk ah chiahmi siloin a mah Jesuh tu hi biapi deuh ah chiah asi. Ni le caan kongah kan buai tuk lo. Asinain zeithil tuah tik hmanh ah, kan tuah vekvek ko ahcun, a diklo rumro pi tuahnak cha cun, Bible chimning he aa naih bik in hman le tuah cu, thil tha deuh asi.

Tu chun ni Thawhthan kan hman ning cu bible sining zoh tikah, a dik bak lo. Remh le thlen awk tha sehlaw cu, remh le thlen ding asi. Nihin sining ahcun, Jesuh hi Ningani (Friday) zanlei ah kan thihter. Cucaah Ningani zanlei zong cu "Good Friday" tiah min sak asi phah. Cu zong cu aa palh dipdepmi asi.

A thawhni "Thawnthan ni" tu cu bible chim ning le Judah calendar sining tein a dik caah, remh ding le chap ding a um lo. A thihni kong lawng ruah ding a um.
Nihin ni Thawhthan Ni kan hmanning cu, Judah calendar in tuak tikah a dik kho lo. Julean Calendar in tuak tik zongah, a dik fawn lo.

Ningani (Friday) i a thih ahcun:-

1. Ninga zan-Rinni zan.............Ni (1)
2. Rinni zan-Zarhpini zing........Ni cheu (1/2)

"Zarhpini zing ah atho" ti in tuak hmanh ah, Jesuh thlan chung aum hi, ni khat faite lawng asi. Jesuh nih "Mifapa zong hi vawlei chungah ni (3) le zan (3) a um ve lai" tiah atimi hi a tling bak lo. Cucaah Thawhthan kan hman ning hi, bible bia kal ning cun aa palh bakmi asi.

Jesuh nih a thihnak le thawh thannak ding kong cu, Matt 12:38 ah, hi tin prophet bia a rak phuan chung. Pharisees nih Jesuh cu "khuaruahhar hmelchunhnak" an hal. Jesuh nih hi tin a leh hna:

"Prophet Jonah kong dah ti lo cu, khuaruahhar chim ding kan ngei hna lo: "Jonah cu ngapi paw chungah ni (3) le zan (3) a um bantuk in, Mifapa zong vawlei chungmuru ah ni (3) le zan (3) ka um ve lai" (Matt 12:40).

Asiahcun Ningani ah kan thihter i, Zarhpini zingka ah kan thawhter tikah, Judah nithla rel ning in cun Nikhat le acheu lawng a si. Zeitindah cucu ni (3) kan ti khawh lai? Mirang calendar in rel zongah ah, nikhat ah suimilam 24 um in tuak tik zongah, ni khat le cheu lawng asi than. Cucaah Jesuh kan thihter le thawhter than caan hi, palh tha lo tein aa palh.

Ni (3) cu suimilam in tuak ahcun 72 asi. Atu Thawhthan kan hman ning hi suimilam caan in tuak ahcun, Ningani zanlei in Rinni zanlei tiang suimilam (24) asi. Rinni zanlei in Zarhpini zingka 7 Am tiang hei si sehlaw, atam bik ah Jesuh thlan chung a um caan hi, suimilam 37 tluk lawng asi.

Suimilam in tling tein a um le um lo cu kong dang chia ko rih u sih. Judahmi nih nikhat an ti tawnning theng in rel lo in, Lai tuak in rel tik zongah, ni a tling kho hrimhrim lo. A suimilam in tling hmanh hlah sehlaw, ani ahcun a tling ti in kan tuak khawh.

1. Ningani ----Ni (1) nak
2. Rinni     ----Ni (2) nak
3. Zarhpini--- Ni (3) nak

Asinain a zan in tuak tik ah tuak awk atha hawi ti lo. Zeicatiah Ningani a thih ahcun, zan (3) cu zeiti hmanh in asi kho ti lo. Zan (2) lawng vawlei chung um ding asi than.

1. Ninga zan---Zan (1) nak
2. Rinni zan---Zan (2) nak

Cucaah atu i Ningani kan thihter ning cun, zeiti hmanh in Jesuh hi thlan chungah zan (3) a um kho ti lo. Ni (3) hmanh hi, "tuak hramhram" lawngah aa tuak kho ding asi. Cucaah Jesuh nih "ni 3 le zan 3 chung vawleichung a um dingmi kong le Jonah 1:17 a epchunnak prophet bia a rak phuan chungmi hi a tling lo" tinak asi hnga.  Cucaah, atu lio "Thawhthan" kan hman ning hi cu, Bible ning in cun, a dik kho lo.

Zeidah An Tuak Palhmi Asi Hnga?

Jesuh hi Friday ah a thi tiah kan timi hi, bible cheukhat ah an rak lehpalh caah asi. Hlanlio deuh Krihfa hmasa hna nih, an rak palh deuh caah a si kho men. A ruang cu Bible pakhat lawng zoh in le bible tha deuh in an rak zoh lio ruangah asi kho.

Bible vialte lakah tial hmasat bikmi cu Paul cakuat an si. Galati cakuat hi tuan bik a tialmi asi i, AD 48 hrawng ah asi. Paul nih hin Jeuh chuahnak le thihnak kong hi a tial lo. Thawngtha Cauk pali nih Jesuh thihnak kong an tialmi tu in, Jesuh thihnak le thawhthannak hi kan theihmi asi.

Bible tha tein zoh tikah, Jesuh a thih zarh ah hin,Sabath pahnih aa tong ti kan hmuh. Cu Sabath pahnih kong hi, hlan lio Krihfa hruaitu hna nih rak buai deuh hna sehlaw a dawh. Cu Sabath (2) cu "Kum Sabath le Zarh Sabath" an si.

1. Kum Sabath: Hi Sabath hi "Passover" (Lanhtak Puai) asi. Egypt ram sal sinak in an chuah zan philhlonak puai asi. Nissan thla ni 14 zanlei in aa thawk i Nissen thla ni 15 zanlei ah a dong. Aa thawk caan hi zanlei 3:00 in nitlakkar ah aa thawk. Hi Sabath cu kum khat ah voikhat a chuakmi asi. Judahmi tuanbia ah ni sunglawi bik ni a si. Cucaah hi Sabath cu Mirang bible ahcun, "special Sabath" asiloah "a high day" (nisang ni) tiah an ti. Cu ni sunglawi cu "Nitlakka in aa thawk i, a thaizing nitlak tiang" asi. Cu caan chung cu eidin timtuah dah ti lo cu, zeidang rian tuan a thiang lo.  Lanhtak Puai lai ni cu, "Timhlamh Ni" (Preparation Day) tiah an ti. Hi Preparation Day ah hin, Jesuh a thi ti kha bible ah kan hmuh. Kum Sabath hi, ni laklawh ah a tla kho i, voi tam deuh cu zarh chung ni ah an si. Thilnu phulhlo changreu puai (ni 7 ulhmi) he aa thawknak ni zong asi (Exodus 12: 15-20; Matt 16:12).

2. Zarh Sabath: Hi Sabath cu "Zarh khat ah voikhat ulhmi Sabath (Rinni) asi." Hi ni cu Ningani nitlak in Rinni nitlak tiang asi. Hi ni ah hin riantuan khawh asi lo. Sabath buar asi caah, eidin tah ti lo cu, zeihmanh tuah athiang lo.

Bible tha tein zoh tik ah, a fiangmi cu, Jesuh vailam an tah ni le a thih ni hi, Zarh Sabath silo in Kum Sabath (Lanhtak Puai/Passover Sabath) lai ni, "Preparation Day" ah khan asi ti kha atanglei bible ah fiang tein kan hmuh.

Lai Bible Thiang ahcun, "Jesuh thihni hi, Cawnningani (Friday)" ti asi (Luke 23:54; Johan 19:31). Lai Bible Thiang hi, Today's English Version (TEV) lak deuh in tialmi asi tiah tleicia Rev. Dr. David Van Bik nih a rak ti bal. Cucaah Lai bible hi TEV in lakmi asi caah, TEV ning tein "Cawnningani" tiah a ti tikaj, apalh ti khawh asi lo. TEV tu nih  a leh ning kha asi.

Bible dang zoh tik ah, Lai Bible Thiang ah John 19:31 i "Cawnningani" (Friday) tiah timi te khi, hitin an an hman. Bible minthang bik (10) kan zohchun lai.

1. King James Version (KJV) nih cun "Preparation day" tiah a hman. Zeicatiah a thaizing cu "a thaizing kha Sabath day ding asi i,a high day (ni sunglawi) asi" tiah ati.  "High day" timi hi "Passover" (Lanhtak Puai) asi.

2. Living Bihle (LB) nih cun, Jesuh thih ni a thaizing khi "a very special day, Passover" (Lanhtak Puai, ni sunglawi taktak asi) tiah a tial ve.

3. New International Version (NIV) nih cun, Jesuh thih ni cu "a day of Preparation" asi. A thaizing cu "a special Sabath asi;  Judahmi nih cu Sabath ni ahcun, ruak kha thing cungah thlai an duh lo" tiah a tial (Special Sabath atimi cu Passover/Lanhtak Puai kha asi)

4. Philip Modern English (PME) zong nih, "Jesuh thih ni cu Passover ca i Timhlamhni (a day of Preparation) asi ati. Zeicatiah a thaizing Sabath cu a biapi tukmi Sabath asi caah asi (particular important Sabath tiah a tial).

5. Revised Standard Version (RSV) zong nih, Jesuh thih ni cu "a day of Preparation" asi; zeicatiah a thaizing cu Sabath ni asi i, "a high dayasi caah asi tiah ati.

6. Jerusalem Bible (JB) ahcun, Jesuh thih ni cu "Preparation Day asi" tiah a tial. Zeicatiah a thaizing Sabath cu sunglawi tuk in an ulhmi Sabath asi caah asi" tiah a tial.

7. New English Bible (NEB) ahcun Jesuh thih ni zanlei cu "Passover lai ni asi; cu Passover ni cu Judah mi caah nisunglawi tukmi ni asi" tiah ati.

8. New Living Traslation (NLV) ahcun Jesuh thih ni a thaizing cu Special Sabath asi; zeicatiah cucu Lanhtak Puai ni asi caah asi" tiah ati.

9. New American Standard Bible (NASB) ahcun Jesuh thih ni cu "a day of Preparation" asi; zeicatiah a thaizing Sabatah cu a high day (ni sunglawi) asi" tiah ati.

10. Today's English Version lawng nih Friday (Cawnningani) ti a hman.

Cun Luke 23:54 zawn zong ah khin, KJV, NIV, RSV, PME, JB, NLT, NASB nih cun "Preparation Day" asiloah "day of Preparation" tiah an hman. Zeicatiah "Sabath ni a nai cang caah" tiah an tial. LB, TEV, NEB bible pathum lawng nih "Friday" timi an hman.

Cucaah hi bible (10) leh ningcang hi, epchun tikah Jesuh thihni hi 'Timhlamh Ni" (day of Preparation asiloah Preparation Day) timi a rak si. A thaizing hi, "Special Sabath" (Passover/Lanhtak Puai) cu asi.

Passover (Lanhtak Puai) hi Zarh dongh ah si lo in, zarh chung ni ah a si kho i, voi tampi cu zarh chung ni ah a tla tawn. Jesuh thih kum ah hin, Jesuh thih zarh ngelcel ah hin "Kum Sabath le Zarh Sabath hi an um veve.

John 19:31 nih tliang taktak in a chimmi cu "Jesuh thih ni hi, special Sabath lai asi" ati tik ah, Zarh Sabath siloin Kum Sabath (Passover/Lanhtak Puai) asi. "Cu ni ahcun ruak thing cungah thlai a thiang lo" (John 19:31). Luke 23:56 nih cun "cu ni (Jesuh thih ni) cu "Preparation Day" asi i, "Sabath ni kha aa thawk dengmang cang" tiah a tial. Sabath cu zanlei nitlak bak in aa thawk caah asi.

Hi bible cang hna zoh tikah, Jesuh ruak kha, zanlei ngai ah an lak; ni a tlak deng ah, thlan ah an khumh tinak asi. An khumh din hnu ah, nu hna zong inn ah an tlung. Inn an phak ahcun ni a tla cang lai i, Kum Sabath aa thawk cang ding asi. Zeicatiah Kum Sabath hi zanlei 3:00 PM le nitlak karlak ah aa thawk caah asi. Mark 15:42-47 ah Mary Magdalin, Joses nu Mary hna zong thlan an va hmuhnak le inn ah an tlunnak kong a kan chimh (Luke 23: 56 zoh chih).

Jesuh thih thaizing cu (special Sabath/Passover) asi caah, Sabath ulh a herh. Inn ah an i dinh zirziar a herh. Sabath phungbia zulh aherh i buar phung asi lo. Hi Passover ni ah hin, "Eidin timhtuah dah ti lo cu, zei rian hmanh tuan a ngah lo." Lam hlat zong kal phung asi lo. Cu ni ahcun Rimthaw zihmui le ruak thuh sathau zong cawk a ngah lo. Zeicatiah cucu an tuah ahcun "riantuan" ah ruah asi caah, Sabath buar asi ding asi.

Mark 16:1 nih a kan chimhmi cu, "Sabath ni a dih hnu ah, Mary Magdalin le hawi le zihmui an cawknak kong" asi.

"Sabath ni kha a dih tikah, Mary Magdalin, Jeim nu Mary le Salome nih khan Jesuh ruak thuh awkah zihmui kha an i cawk."

"Sabath ni a dih" atimi hi "Zarh Sabath" asi kho lo. "Kum khat voikhat chuakmi special Sabath(Lanhtak Puai Sabath) tu kha asi. Cu Kum Sabath a dih hnu ah, "zihmui an i cawk" khi asi. Cucaah "Sabath a dih hnu, zihmui an cawk ni khi, Ningani (Friday)" asi lai.

Mary Magdalin te, Jesuh thlan i an kal hi,Zarhpini zingka ah asi.

Cucaah "Zihmui an cawk ni le Zarhpini zingkate karlak ah khin, Bible nih a tial lo nain, a fiangmi cu "Zarh Sabath" (Rinni) a um ti tuak khawh asi.

Cucaah hnulei ah, van kir than in Jesuh thih ni van dawi u sih law hitin kan kan dawi khawh lai.

(1) Thawhthan Ni...Zarhpini zingka
(2) Zarh Sabath-Ningani zan in Rinni zanlei khuamuih tiang (Dinhni asi)
(3) Nili zan-Ninga zan (A lawngmi ni asi. Nu nih zihmui/sathau an cawk/timh).
(4) Nithum zan-Nili zan tiang "Kum Sabath" (Riantuan a ngah lo; Dinh ni asi)

Acunglei Nithumni (Wednesday) hi, Kum Sabath (Passover) thawk lai ni, "Preparation Day" asi. Cu ni cu, Jesuh thihni asi.

Cucaah "Jesuh hi Nithumni (Wednesday) ah a thi" tinak asi. Jesuh thih kum ah hin, Passover (Lanhtak Puai) hi Nithum zan ah aa thawk tinak asi (Lanhtak Puai hi, Nisan thla ni 14/15 ah asi tawn).

Nithumni zanlei suimilam 3 hnu ah a thi lai. Cucaah thlan chung um caan hi hitin tuak khawh asi.

1. Nithum zan-Nili zan.......Ni 1 le zan 1 nak (Lanhtak Puai Ni)
2. Nili zan-Ninga zan.........Ni 2 le zan 2 nak  (Lanhtal Puai thaizing/Zihmui                                                     cawkni)
3. Ninga zan-Rinni zan-----Ni 3 le zan 3 nak  (Zarh Sabathni)

Rinni (Sabath) zanlei nitlak bak khi zan 3 le ni (3) a tlinnak asi. Zan (3) le ni (3) thlan ah a um hnu ah a tho than. Nu hna nih Zarhpini zingka te ah kalnak aruang cu, Sabath a dih hnu "zanmui" i thlanmual kal cu a phung asi lo caah, an kal ti lo. A thaizing Zarhpini zingkate an kalnak asi. Cu an kal tik ahcun, "Thlan a lawng cang. Jesuh a um ti lo. A rak tho diam cang." Vancungmi an tum le li hna aa hninh le thlanlung hna an thawn khi cu, Jesuh a um ti lo; a tho cang" timi tehte an khannak tu asi.

Biafunnak

Jesuh thawhthannak kong a rak tuaktantu hlanlio Krihfa hmasa hna nih, a tuak an rak palh deuh kho men. Cucaah Jesuh hi Ningani (Friday) ah kan thihter i, Zarhpini ah kan thawhter. A ngaingai tiahcun, Nithumni (Wednesday) ah thih i, Zarhpini zingka (zantim zong asi kho) ah a tho ding asi. Cucaah nikhatkhat ahcun, Nithumni (Wednesday) tu hi "Good Wednesday" ti i, Jesuh thihni ah i hmang kho sehlaw, cucu Bible chim ning a tlin cemnak asi ko hnga. Good Friday um ti si ti lo in, Good Wednesday tu hi siter ding asi.

------------------

Zohchih dingmi ca

1. Lanhtak Puai le Thilnu Telhlo Changreu Puai kong hi hi website ah rel khawh asi. Judah cakendar kong tling tein aa tialnak asi.

http://www.hebrew4christians.com/Holidays/Spring_Holidays/Unleavened_Bread/unleavened_bread.html