Apr 5, 2017

Salai Van Lian Thang: Zu Cu A Khap in Khap Phun A Si lo, A Doh In Doh Phun A Si

Zu le Mizoram: Laldenga Hmuhning le Chin miphun

Salai Van Lian Thang

(Lai Forum, Rung Cin Group)


Lai minih internet biaruahnak ah 'ZU' kong voi tamnawn ceih a si cang. Naite Feb 2010 ah Bangkok ah pumhkhomhnak a ngei kho ramkip Laimi mifimthiam hna nih 'Zu' cu kan miphun a kan hrawktu ralnganbik pakhat ah an pawm. Tha tein an purhdah hnuah chim dawh in a lang. Thantlang ah an khap. CNF zongnih an khap theo. Hmun dang zongah khap duhnak a fak. Lairam Cozah thar nih buaipi ngaimi biahnok a si lai cu a fiang cang. Rampumpi zalonnak a um chinchin tikah buaipi ngaimi biatung a si i, Zu kongkau ah Biaknak le Cozah, Biaknak le mirunnphu biahmuhthiam a har ngai te ding a lo.

Mizoram hi zalonnak State puitling a hmuhnak kum (20) hlei a si cang i kan nunphung le kalphung aa khat dih ngot caah an ton cuahmahmi harsatnak khi Chin miphun zongnih kan ton ve te ko hna lai. Zu kong kan buai lai, ramrian kong kan buai lai, zungrian kong kan buai lai, lothlawh kong kan buai lai, ramri kong kan buai lai, khuafonh kong kan buai lai, buailulh in kan hnok ngai caan a phan te lai. Cucu a ram minih kan ram kha kanmah duhning muisam keng tein remhthan/siamthan kan duh caah a si i hrialawk a tha lomi an si ko hna.

Kan hnu lei in tuchun tiang Mizoram nih Zu kong an buaipi ning hi cawnawk tha tete an um. Khap le khap lo kongah mi fimthiam pawl can saupi an i si. Bia fakfak zong an hmang. Tadinca in ca an i chuah hnawh. Miruunphu bukhat le bukhat an i do. Biaknak le Cozah an i al, khuaci an hmuihnik deng lengmang kha a si. Cu vialte biacuhnak phichuak cu Zu khapnak phung' The Mizoram Liqour Total Prohibition Act 1995' Mizoram Lairelnak Sangbik a simi Mizoram Legislative Assembly pi nih a hun ser phutmi hi a si.

20th Feb 1997 in Mizoram ah cu upadii cu a nung i tuchun tiang khi a si. MLTP Act nih Zu zuar, Zu phorh, Zu ser, Zu chiah/neih, Zudin, a khap dih. Mizoram pem Lai
mi nih riansang kan tuan khawh lo caah cu phung cu kan buar bik ton in a lang. Sihmanhsehlaw, cu nih Lai, Mara, Chakma Distict Council (3) a huap loh. Mizoram a ummi arm forces pawl rawleinak hna an canteens le messes ah hmannak a khap loh. Cucu Thantlang ah biaknak nih an khap, Ralkap/ Police nih an zuar than bantuk in, Mizoram ah MLTP Act a tlolh tonnak pakhat cu upadii nih a huap lomi hmunhma in duh poah cawkawk/ din awk a chuak than tung mi hi a si.


Zu khapnak phunglam tuanchuaktu le tlamtlintertu ah Cozah tangah ' Excise Department' pakhat an dirh. Vuanci pakhat tangah Zipeng commissioner pakhat nih a hruai hna i, officer tampi, staff tampi he zung an thu i an cawl. Zu ding an tlaih hna, zu zuar an hrem hna, zu phor dan an tat hna, zu ser thong an thlak hna i, Mizoram luhchuahnak hauka le kutka kipah zuphor check lengmang, tlaih lengmang a si. Mizoram ah huham a ngei ngaimi 'Central Young Mizoram Association' nih Cozah cu a bomh. Zu cu fak ngai in an khap, i tuk i hremnak a fah caah, i thah i nawn sualnak tiang a chuaksual pah lengmang. Bu huham ngei ngai an si caah tazacuai thiam zong an si ton lo i cu ti cun bia a dai thai lengmang. Cheukhat nih 'Licence to kill' maw nan i pek tiah i soi le i doh a um peng. Kum (10) leng kal hnuah, cheukhat nih 'Zu khap cu a hlawhcham diam' an ti, cheukhat nih a hlawhtling an ti ve thiamthaim. Biaelnak a dong kho lo. Sihmanhsehlaw, zu khap ruangah sualnak rate 'crime rate' cu tangpi ah a tla ngai veve ko na in, zu a um lo tikah Mino nih sichunh, sidin in an tang than i, mino tampi an nunnak a liam. Rank sangsang, Vuanci pipi, Officer lianlian fa le an tam khun. Hi lam hi kan Chin miphun zong nih hmailei kan zulh te lai lo ti khawh cu a si lo.

Zu a that le that lo kong i el len cu sullam ngei lo a si i, zeitindah hlawhtling tein kan doh/hrial khawh deuh lai titu ruah a haumi cu kan si. Zu nih mi pumrua thatha, mifim mithiam fawite in an lu a kan lak piak, innchungkhar phaisa a ei, inchungkhar a hrawh, mithah lainawn a tamter, mi rualban lo, ngaktah lakfa, sifak a chuahter, ngandamnak a hrawh pinah kan nunzia a niamter i, mi phundang mit ah 'uncilvilized people' tiah rang taktak in a kan kalpi pengtu pakhat cu 'Zu' hi a rak si peng ko. Din zia thiam ti i, hnuah dinzia thiamlobik ah i chuahthiam, ngandamnak ti i, ngamdam cu chim lo, thihnak tuah a kan hruai peng. Cucaah kan mifim thiam hna nih kan miphun ralnganbik an timi hi a si ko cang rua.

Laimi nunphung le zu pehtlaihter cu kan duh hrimhrim lo. Zu dingmi miphun ti cu kan huat ngai lai nain Zu cu kan miphun chungah ai ciahnak a thuktuk cang ti cu elkhawh a si lo. Zu an kan dohpinak cu Siangbawi te chan in a rak si cang. Purpit ah a phunphun in kan i cawnpiak, innchungkhar ah a phunphun in kan i chimhrin i, 'hrai chungah sen hirhiar in a ummi zu khi va zoh hlah' timi Bibal cangzong khuaza lamkam ah kan tar len ko hna. Sihmanhsehlaw a phichuak cu kum tampi kan kal hnu zongah kan tuchun ni tiang kan Miphun ralnganbik a si thiamthiam rih ko mi hi a si. Cucaah Zu cu kan miphun nih zeitindah kan hmuh lai i, kan kalpi lai? Mizoram bantuk in maw kan buaipi ve lai? Cucaah ruah a herh ngaimi cu kan miphun nih 'zu' hi zeitindah kan hmuh lai i, zu hi zeitindah kan kalpi lai, timi hoih lei tu hi i ceih tha a si i, i fiangpup lo cun kan buaipeng rih ko lai.


Cucaah Mizoram hruaitu Pu Laldenga, nih July 25, 1988 ah 'Zu' kong Mizoram mipi hmaiah a chimmi, leidai tangah phum si cang ko hmanh sehlaw, Mizoram ah a bia tutiang a nun peng rih. Hi bia hi tadinca ah an chuah peng i mipi thinlung ah a cam peng. Mizoram mipi nih an hmuhthiamnak' ding caah Zu' kong a rak chimmi a si nain, kan miphun zong nih tulio kan tonning zoh tikah theihtha ngai a si ve ko rua ka ruah i tlawmpal ka hun langhter. Pu Laldengah nih cun:


'Zu hi kan miphun ral a si lo, kan hawikom zong a si fawn lo. Zu hi thiltha zong a si lo.Thilchia zong a si lo, ka hmai i tikik hi la ning law, zu ah ka ruah ahcun, kan miphun ral cu a si lo ti ko? Kan hawi zong a si lo. Cucaah khua kan ruahning hi fimkhur ngai kan hau. Thil pakhat ve khi a si ko, zeidang a si lo. A thatnak le a chiatnak kong, kan ral a si le si lo kong, kan hawikom a si le si lo kong cu, kan i pehtlaih dan tu in a si, zeitin ruahnak ruangah chim len chim len in kan um mi hi cu tih a nung ngai. Cucaah a biapibik cu kan i pehtlaihnak hi a si,' tiah a ti. Cun a peh rih i, ' kan ram ah zu hi kan buapi lo, kan ram ah zu buaipi mi hi kan buaipi mi a si deuh, zu buaipi mi mi tlawmte an um, cu hna cu heh tiah kan buaipi len mi a si, zu cu a mah tein a chia lo, a mah tein a tha fawn lo, tiah a hmuhdan a chim. Cun tahchunhnak ah ' Pu Zoramthanga hi a tep zong a tep bak lomi a si nain, hun rii taktak tuah seh law, zu kha a dik lomi a si lo, Pu Zoramthangah kha a dik lomi cu a si, zu a ri ve lomi Pu Zamawia nih cun zeihmanh ah a rel lai lo, tiah a ti. Cun ' nu pakhat nih nau a um pi i, a lenkual nak ah hngakchia cu a tlu i, lungah ai khawng sual hnga, a nu nih hngakchia a lungdamnak caah lung kha, na sual tuk ai tiah a va bengh lai, hlonh diam uh sih tiah a hlonh lai, cu bantuk cun Pu Zoramthanga a khon sual ruang khan kan hlonh diam lai maw' puitling lutput he khua kan ruah a hau. Lung kan velh ruangah khan hngakchia kha a tlu than lai lo, tizong a si pek lo i, cun kan hlonh cawk fawn tung lai lo. Cu ruangah hngakchia a tluk lo ding tu kha kan ruah a haumi cu a si. Kan huat lo ding kan huat, Lungtum kha hua lo in hngakchia kha a tluk lo ding kan cawnpiak tu a hau, huattlai cu zu kha a si lo, a rit ruangah thil a tuahsual mi Pu Zoramthanga kha a si' tiah a ti. Hihi zu a thatnak ka chimmi a si lo, a si ning taktak kha ka chimmi a si. Kan ram nih a sining takin kan zohthiam a hau, tiah a chim. Zu kan duh lo kan tinak zongah hian mi dangnih a thianghlim kan ti hna seh, ti ruang te hna menmen ah, tam deuh cu kan si. Nain zu duh lo mi taktak cu kan ram ah hin biaknak ruangah tlawmpal cu an um. Nain za ah pakul long an si. Za ah sawmriat cu mi nih a thianghlim ka ti hna seh, ti ruang long te ah a si. Zu hi kan buaipi lo, zu a buaipimi mi tlawmte hi kan buaipi mi cu a si, tiah Pu Laldenga nih a liamcia kum (20) ah a rak cawnpiak hna. http://zozamweeklyn ews.blogspot. com/2009/ 07/zu-chungchang a-laldenga- ngaihdan. html)


Mizoram mipi nih 'Zu' an hmuhthiam nakhnga a cunglei bantuk in hmuhsak nain tuchun ni tiang an buaipi mi biahnokbik pakhat a si peng ko i Cozah thar a kaipoah ah zu khapnak na hrawh lai maw hrawh lo, ticu media pawl biahalnak nganpi a si peng i, mipi nih an theihduhbik mi a phi zong a si peng. Cuve bantuk in kan miphun zong nih hmailei pi tiang a tu bantuk in kan buaipi peng lai a fiang mi a si.


Cucaah 'Zu' hi kan miphun caah a biapi mi thil ah maw kan ruah lai, a biapi tuk lo mi thil ah? Zu taktak hi buaipi lo in, a buaipi mi tu kan buaipi hna a si ve sual maw? Mi dang nih a thianghlim tiah ka ti hna seh, ti ruangah a buaipi mi hna kan si ve sual maw? Kan mah cungah aa hngat ngaingai mi pawl an si.


Pu Laldengah nih cun 'Zu' cu a mah sual in a sual lo, a mah tha in a tha fawn lo, 'thil' pakhat ve menmen khi a si ko, a tongthamtu cungah aa hngat, pumpak pakhat cio kan i pehtlaih ning tu in a si, tiah a ti.

Cucah 'Zu' cu vawlei cungah a rak um ve mi, thil pakhat a si ko i, Society pakhat, miphun pakhat nih kan hrial khawh lo dingmi 'thil' pakhat a si ko. Cucaah Zu hi kan miphun caah kan ralnganbik, kan miphun a kan hrawkbiktu tiah kan puh asi ahcun ' Zu cu a khap in khap phun a si lo, a doh in doh phun a si' tiah ka ruah. Zeitindah kan doh hna lai, cawnpiaknak phun in maw kan kalpi lai, zeitindah kan doh lai titu hi a lamkawl ding cu a si. Cutu cu 'ZU' kong kan ceih vevek seh kan ti ahcun ceih tha a si i, mifimthiam kan pa le zong nih, kan ral a si ah cun, an kan thokpi caan a za ngai cang.